Źródłosłów: Michał-evbjb: w odróżnieniu do poi. Michał, gł. Michał itd. w połab. w wygłosie występowało miękkie -ī, stąd sufiks -evĕ — *-evbjь. W formie Mrnχəlüve byłaby oboczna postać tego sufiksu -iivĕ — *-oщь. O kontynuacji pierwotnego sufiksu *-ov- i jego obocznej postaci *-ev- w połab- skim zob. Polański, StFPS IV, 1963, s. 103 112.
Źródłosłów: Pożyczka z dn., por. śrdn. mel 'mąka’, meldouwe mączniak, grzybek pasożytniczy, aemgo’. Forma utworzona od
zapożyczonego rdzenia za pomocą rodzimego sufiksu -auə ||
-nalćə *-nica, por. o podobnej budowie dgpnatcə,
mailo
n., f., par. akc. ; par. morf.
mila
Źródłosłów: Pożyczka z niem., por. śrdn. mile f. 'mila’, śnvn. mile 'ts.*
a to z lud.-łac. müia (z łac. pi. milia passuurn). O dyftongi- zacji długiego i. w zapożyczeniach z niem. zob. Lehr, Zapoż., s. 286—287. — Dwusylabowe pożyczki rodzaju żeńskiego z pierwszą sylabą długą otrzymywały w połab. w nomina- tiwie sg. końcówkę nie zredukowaną -o *-a, a spółgłoski l, r w wygłosie tematów traktowane były jako palatalne, zob. Polański, MZ, s. 28—33. Co do formy gen. sg. mailĕ i całego wyrażenia zob. Polański, Polabica II, s. 187—188; inaczej, ale nieprzekonująco ten zapis objaśniali Rost (sł.) i Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 172—173, Zapoż., s. 307. — Wyraz zapożyczony także do innych języków słow.: poi. mila, kasz. mila, słi. mjila, dł. mila, gł. inila, cz. miłe, sła.
mila, słe. mUja, sch. nnlja, bg. мúля, ros. миля, uкг. миля, br. мîля.
maimü
nfl.
mimo, obok
Źródłosłów: koJ-Tminľ1' ľim°. adV' '0bok> “W*. PraeP. 'obok,
bez wz mimo.
ez wz„łędu na , sh. vipve adv. 'vorbei’, praep. 'vorbei vorüber an; ungeachtet, ohne Rücksicht auf’, dł. mimo adv.
vorbei, vorüber; daneben', praep. 'an, vorbei, ausser, ohne, abgesehen von’, gł. nimo 'ts.', cz. mimo 'koło, mimo, obok; oprócz, poza , sła. mimo 'ts.', słe. mimo adv. 'vorüber, vorbei’, praep. 'ausser’, sch. mimo adv. i praep. 'mimo, obok, podle; pomimo, wbrew’, scs. mimo adv. 'vorbei, vorüber’, bg. мúмo arcli. 'wbrew, mimo’, ros. мимо adv. 'obok’, praep. 'obok, koło, mimo’, ukr. мимо 'ts.’, br. мíма 'ts.'
mainåk
n., m., par. akc. ; par. morf.
wykastrowany samiec konia, wałach
Źródłosłów: Pożyczka z niemieckiego, por. śrdn. meidem 'verschnittenes männliches Pferď, śrwn. meidem, meiden 'ts.’, szwab. meiden, maiden 'ts.'. Podstawą była zapewne forma ze zredukowanym e po spółgłosce d: meidən lub nawet meid'n, z czego przez dodanie rodzimego sufiksu -ak ±= *-ъЪ powstało mai̯dnak *= * maniak z uproszczeniem d przed n. Por.
o podobnej budowie laipak.
Brückner zestawiał z poi. mnich (ZfslPli, VII, s. 50), ale jest to niemożliwe ze względów fonetycznych.
Źródłosłów: Z niem. Mci ran || Majoran (a to z włos.) 'ts. Zakończenie -an może być wynikiem wpływu formacji z sufiksem -an, por. giildan, rovan, ťüsan, ale możliwe jest także, że nie chodzi tu o suf iks -an, lecz -on = poi. -an(ek), por. majeranek.
Źródłosłów: Deminutivum utworzone za pomocą sufiksu -ko ±=*-ъIс.а od rnaiso (zob. s. v.) 'msza; kazanie, kościół’. Znaczenie targ, jarmark’ pod wpływem niemieckiego Messe, które obok msza’ znaczy także 'кośēió1; targ, jarmark'. Punkten, wy.,- «На dla tego znaczenia był fakt, że na targ się chodziło do to i samej zwykle miejscowości, w której był kościół. lvon-
maiso
n., f., par. akc. ; par. morf.
msza, kazanie, kościół
Źródłosłów: Z śrdn. misse f. 'msza', por. też stsas. niissa f. ts. (z łac. Vâшa). — Końcówki połab.: -o £= *-л, -э ±=*-č. Przyimek kå í= *къ. — Zapis Parum Schultzego ka meysah i ka mej- soch Schleicher niesłusznie uważał za loc. plur. (Schleicher, s. 219), por. Lehr-Spławiński, SO, VI, s. 5 i nast.
mol
n., m., par. akc. ; par. morf.
żerdź, tyka, drążek
Źródłosłów: Pożyczka z niemieckiego. Prawdopodobnie ten sam wyraz co mol 'cel, piętno, znak’ (zob. s. v.). O wahaniach о || a w pożyczkach z śrdn. z długim a zob. Lehr, Zapoż., s. 27Ö— 276. Punktem wyjścia dla znaczenia 'żerdź, tyka, drążek’ mogło b\ć znak graniczny, tyka jako taki znak’, por. szlez.- liolszt. maal n. 'Mal, Merkzeichen, Grenzzeichen, Ziel’.
Źródłosłów: Derywat utworzony od śrdn. malen rmleć’ za pomocą sufiksu -iiai̯ćd i= *-nica. Nie bez wpływu była tu też prawdopodobnie wyparta forma rodzimego pochodzenia, sprowadzająca się. do pierwotnego *rncUnica, por. np. poi. dial. mielnica 'młyn’, bg. мелница 'ts.’ Por. o podobnej budowie zapożyczenia dǫ̇pnai̯ćə, Minkernai̯ćə. Wyrażenie malnai̯ćə no liidə jest kalką niemieckiego Schiff-Mühle, (no liidə L *na oldiji). W loc. sg. spodziewalibyśmy się formy malnai̯cĕ -= *-riici, forma malnai̯ćə jest wynikiem błędnego użycia nom. sg. zamiast loc. Tego rodzaju przykłady nie należą do rzadkości w zabytkach połabskich, por. Heydzianka, SO, VI, s. 20—69. — Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 174, niesłusznie ■wyraz połab. wyprowadza z pierwotnego *mehnica (jest to fonetycznie niemożliwe).
malnait'üv
adi.
młynarski
Źródłosłów: Derywat przymiotnikowy od malnĕk 'młynarz’ utworzony za pomocą sufiksu -üv- — *-ov-, który w połabskim występował też w obocznej formie -ev- — *-ev- po spółgłoskach miękkich. W wyrażeniach odpowiadających niemieckim złożeniom połabski przymiotnik może wystąpić w tzw. formie krótkiej, por. hiprev stok 'Schäfer-Stock’.
Źródłosłów: Nomen agentis utworzony od srdn. czasownika małen
'mleć’ za pomocą sufiksu -nek *= *-и/Ь. Kie bez wpływu mogła tu być także wyparta przez pożyczkę formacja rodzima sprowadzająca się do pierwotnego *тeIъпìкъ, por. poi. dial. mielnik 'młynarz’, ros. мельник 'ts.’, bg. мелначáр 'właściciel młyna; robotnik w młynie . Nieco inaczej formę połab. objaśniali Lehr-Spławiński, Gram. poi., s. 40, przypis 1, i Szydłowska-Ceglowa, Lud, XLVIII, s. 93.—Por.
o podobnej budowie zapożyczenia glozněk, mau̯rnĕk, traivnĕJc. Zob. także s. л*, malnai̯ćə.
Źródłosłów: *mama: poi. mama 'poufale albo pieszczotliwie o matce’,
kasz. mama 'ts.', dł. mama 'ts.', gł. mama 'ts.', cz. rnawa
'ts.’, sła. mama 'ts.’, słe. marna 'ts.*, sch. пиша 'ts.’, bg.
мама ts.; brodawka sutkowa’, strus. mama 'mamka, karm i-
cielka’, ros. мáмa 'mama; mamka’, ukr. мама 'mama’, brus. мама 'ts.’
Brak normalnego rozwoju *a w o w pozycji nie zredukowanej w połabskim tłumaczy się przynależnością wyrazu do tzw. wyrażeń dziecięcych („Lallworte”), których fonetyka może wykazywać różne nieregularności, por. z podobnym wokalizmem babə 'babka, babcia’. — Rost (sł.) i Lehr (Zapoż.,
s. w96) niesłusznie uważali ten wyraz za zapożyczenie z niemieckiego.
man
nfl.
ale, lecz
Źródłosłów: Z śrdn. тaìi 'aber, nur'.
manesă
adi.
mniejszy
Źródłosłów: *mbnĕjbśaja, por. w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. mniejszy, kasz. ineSi, ḿiieU, dł. mensy, gł. mjenSi, cz. menH, sła. men Si, słe. manjSi, scli. rnånji, scs. mыii-ji, ros. мéньишй, ukr. мéнiuuй, br. мéшuы. — Połabski, podobnie jak polski, kontynuuje nowszą postać, która była wynikiem wpływu form na -ěj-, por. manəj. — O możliwości odczytania źaрiśóллг połab. z redukcją samogłoski w pierwszej sylabie zob. Trubetzkoy, Polabische Studien, s. 17.
Źródłosłów: *Jсъ mbrĕnbju, *oпъ je(stb) kb mbrĕnbju — forma wtórna,
powstała pod wpływem imiesłowów i rzeczowników odsłow-
nych od tematów na *-ĕ-, przy czym wokalizm pierwszej
sylaby został tu przeniesiony z tematu praes., por. podobne
formy i w innych językach słow.: poi. przestarz. i dial.
mrzenie, cz. mrenl, słe. mrenje, sch. mrenje. Pierwotną formę
należy rekonstruować mhbje, por. poi. umarcie, cz.
vmrti itd.
markojĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
znaczyć, oznaczać, piętnować
Źródłosłów: Z śrdn. marken II merken 'merken, beachten; erkennen,
verstehen; mit einer Marke, einem Merkmal versehen’.
marzenă
adi.
zamarznięty, zmarznięty
Źródłosłów: *mrzenoje (*mrzenajai) — derywat imiesłowowy od czasownika marznĕ jak zomåcenə od zomåknǫ̇t, darzenə od dar-
gnǫ̇t, våståcenə od våsiåknǫ̇t (<=*zamiÓenoje, *ттъЪiQii, *đгžeшуe, * drgnęli, *vbsibćenoje, *vbsUknęU). Imiesłowy tego rodzaju tworzono w połab. zarówno od czasowników przechodnich, jak nieprzechodnich, por. ai̯podenə ±= *upade- noje. — Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 228, niesłusznie wyprowadza z *mHen-, ponieważ podstawą imiesłowów połab. był temat bez j (nawet u czasowników pierwotnej koniugacji na *-i-, por. riidenĕ, ai̯plətenə — *гođeiщь, *uplatenoje).
marză
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
zamarzać, marznąć
Źródłosłów: *mrzaje(U) do *rnrzati, por. poi. za-marzać 'o cieczy: pod wpływem niskiej temperatury przejść ze stanu ciekłego w stały; pokryć się lodem; o ciałach stałych i organizmach żywych: stwardnieć, zesztywnieć wskutek mrozu’, gl. za- mjerzować 'zamarzać, marznąć’, cz. u-mrzati 'zamarzać’, sła. Za-mŕzať 'ts.’, sch. za-mrzavati 'ts.’, bg. замрьзвам 'ts.’, maced. замрзува 'ts.', strus. мьр^дти, медедти rts.’ (XV w.), ros. замерзать 'ts.’, ukr. замерзáти 'ts.’, br. замярзáць cts.’ — Dokładnym, bezprzedrostkowym odpowiednikiem czasownika połab. jest tylko forma strus. W połab. i poza tym spotyka się formacje czasownikowe bezprzedrostkowe odpowiadające przedrostkowym w innych językach, por. vaisoje — *visaje(ti), prosojĕ — *praśaje(tb) wobec poi. z-wisa, u-prasza. Połab. forma marze byłaby w takim wypadku odpowiednikiem imperfektywnym czasownika dokonanego mar- znĕ (zob. s. v.). Wobec wielu zbieżności połab.-słe. nie jest jednak wykluczone, że wyraz połabski stanowi dokładny od powiednik słe. mrzeti, mrzim 'kalt sein, frieren’ i że należy go
rekonstruować marzě — *mrzi.
Źródłosłów: *тгźпe{iъ) do *mhnoti: poi. marznąc, marznie ścinać się* krzepnąć od mrozu, zamieniać się w* lód; odczuwać zimno? cierpieć zimno; umierać, ginąć od mrozu', w podobnych znaczeniach w pozostałych językach slow.: kasz. пiапюс, marne, słi. rnjähwis, mjä?H, dl marznuś, marsu u, gł. mjerznyć, mjerznje, cz. mrznouii, mrznu, sła. mrzniit, mrznc, słe. mrzniti, mrznem, scłi. mŕznuH, mrznĕm, bg. мрьзна, мръзнеиi, strus. uьрзннти, uьрзн», ros. мерзнуть, мерзну, ukr. мерзну тu, мерзну, br. мёрзну ць. por. także scs. pomrbznoti, pomrbzng 'gefrieren'.
Istnienie pokrewnego czasownika ze znaczeniem imper- fektywnym (zob. s. v. marzə) zdaje się wskazywać, że forma marzuĕ miała znaczenie perfektywne. Nie jest to jednak pewne, ponieważ zapisy Marse, mahrse można także interpretować inaczej (zob. 1. c.).
Mattiry
n., f., par. akc. ; par. morf.
pszczoła-królowa
Źródłosłów: Mało prawdopodobne, aby chodziło tu o kontynuant pierwotnego *mater-, raczej marny tu do czynienia z jakimś zniekształceniem w zapisie
Źródłosłów: *mudika derywat od *muditi (zob. s.v. mau̯di-sə), utworzony za pomocą produktywnego w połab. sufiksu
p0r' brqfiaik9’ lai̯pai̯kə, lozaikə. Nazwa według Henniga pochodzi stąd, że klin często wypada i gubi
się w polu i na szukanie go rolnik opóźnia się w pracy, traci
czas, po połabsku mau̯M-sə. — Brak dokładnych odpowiedników w innych językach słow., por. słe. mudek 'das Säumnis’, mudnik 'der Säumige’.
Por. w tym samym znaczeniu też maudiauter (maudial- U'г*.)è "
maudi-să
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
opóźniać się, zaniedbywać się
Źródłosłów: *тuđi{Łъ) SČ do * muditi sĕ: stpol. mudzic, mudzi 'opóźniać, odwlekać, difťerre, tardare’, kasz. тщёс, mup. (jako czasownik niezłożony mało używany) 'tracić, mitrężyć czas’, .słi. mü$ĕc, mufą 'hindern, aufhalten, stören’, тìqeс są 'sich auf halten, zögern, säumen’, sie. muditi, mudim 'säumen machen, verzögern, aufhalten; säumen, zaudern; versäumen’, muditi se 'sich aufhalten, verweilen’, mudi se 'es hat Eile, es eilt’, scs. muditi, muMo [| modiii, тoЫo 'zögern, verharren, verweilen’, strus. мвдити, мил;« '’cunctari, tardare, zwlekać’, por. też bg. мýден 'powolny, ociężały’.
maudiauter
n., m., par. akc. ; par. morf.
zatyczka w dyszlu u radła
Źródłosłów: Złożenie z rodzimego czasownika mamli (zob. s.v. mau̯di-sə) i zapożyczonego rzeczownika alter = niem. Halter, wy stępującego też oddzielnie w postaci oUer (zob. s. л.).^ie jest jednak jasne, dlaczego w miejsce l występuje tu n. by może, że jest to tylko niedokładny zapis zamiast тщđгaiш. Trudno się zgodzić z Rostem (s. 139, przypis U)j ÜГУ
Źródłosłów: *muχa, pi. *muχbvy (typ produktywny w połab., wynik
wpływu pierwotnej deklinacji na *ü, por. blåχvoj, grausvoi,
stau̯kvoi do blåχə, grau̯såi, sťau̯ko): poi. mucha 'owad dwu-
skrzydły z rodziny o tej samej nazwie obejmujący liczne
gatunki; najczęściej: mucha domowa; musca’, w tym samym
znaczeniu kasz. muχa, słi. mttχa, dł. mucha, gł. mucha, cz.
mouciia, sła. mucha, słe. müha, sch. muha, scs. muχa, bg.
мУхá, maced. мува, strus. muχa, ros. муха, ukr. муха, br. муха
Źródłosłów: W znaczeniu
, SUilksem,P°L тuтп< к*». mul&f (z dysymilacją
r w l), dl. тигаг, gł. тт-jer i z dysymilacją muler, sla. mmår, UK1. муляр, br. муляр.
Źródłosłów: Brak pewnej etymologii. Może z śrwn. muzen 'linić się,
zmieniać skórę’ z sufiksem rodzimego pochodzenia -aгсэ *= *-ica (Rost, s. 67, przypis 5).
mazĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
mżyć, siąpić, padać, drzemać
Źródłosłów: Odpowiednik znaczeniowy dla wyrazu połab. podan> j ■ w dialekcie dn„ ,)«r. lünebur. **.<«. 'drzemać,
w półśnie', szlez.-holszt. dribbeln || *•>
(o drobnym deszczu), siąpi (o mżawce), nie' en 'niepewny, pochmurny (o pogodzie) .
Mti
*mbze (zamiast *тьžUъ, zob. Lehr-Splawiński, Gram. poł.,
s. 210 213) do *mb5iti Ц *mbzati: poi. mzyć, da w. też rnzeć
'o deszczu: padać gęsto drobniutkimi kropelkami; siąpić, rosić, kropić’, daw. też 'śnić; marzyć we śnie’, dial. także 'drzemać, nie mogąc zasnąć’, kasz. мšёi!, mzi, тЩе mżyć, siąpić’, cz. mziti, m%l fts.’, rzadziej padać jako mgła, zachodzić mgłą’, ros. dial. мжатъ 'drzemać’, мжшпь 'znajdować się w półśnie, mrużyć oczy, zamykać oczy’, tambow. i tul. też 'mżyć, siąpić (o deszczu), padać (o chłodnej i mokrej mgle)’, por. też мжа 'drzemka’, ukr. dial. мжùтu 'mżyć, siąpić (o deszczu)’, мжа 'drobny deszcz, mżawka’, br. dial. мжъщь 'mrużyć oczy’, мжыцца 'zamykać się (o oczach), chcieć spać; przewidywać się, majaczyć się’ (Xosoviě), z innym woka- lizmem sch. miŹiti 'mżyć (o deszczu)’.
Por. mazi-me.
mazi-mĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
mrugać, dawać znak
Źródłosłów: *mb3e-mi lub *тьžе-тi (gdyż zarówno *4 jak *-u w pozycji zredukowanej rozwijały się w połabskim w -ĕ) zamiast
mbZi(to), por. s.v. rnazĕ. Brak redukcji w wygłosie czasownika tłumaczy się tutaj pozycją przed enklityką (zob. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 138—139). — Do ps. ЬпьШi || mb.ati mrugać, zamykać oczy’, por. poi. dial. mżyć i mżeć, nuy mrugać , cz. тžíii, тží 'mrugać (oczyma); migotać
Źródłosłów: *тъHìсa — derywat deininutywny od *тьуa luli może *тъša utworzony za pomocą sufiksu *-ica i rozszerzony następnie o -V- pod wpływem produktywnych w polabskim form na -vaico, por. np. ploχlva/cə, piisvfilcə, carkvaicd. A\ innych językach słów. występują formy sprowadzające się do *тъSiсa: poi. mszyca 'drobny owad z rodziny o tej samej nazwie (Aphidina), skrzydlaty lub bezskrzydly, mający narządy gębowe ssąco-klujące, ubarwienie zielone lub ciemne; szkodnik roślin’, stpol. mszyca 'Aphis sp.’, kasz. tMr p . 'mszycowate, Aphidina, rodzina drobnych owadówzerujących na roślinach’, dl. pśyca Mie Mncke, < ie * c ■ m ,
grössere (langbeinige) Mücke’, dial.
*тšусa) 'die Mücke; die Schmeissfliege , gh мша (
. 'komar' (por. SSA, t. III, mapa «9), /« /«■ 'mszyca', dial. chodź, imice (z mii.ce) 'komar’, sła. mĕtca przestarz. 'ts.’, słe. meilica 'die Glücke; die Blattlaus’, scs. тъšiea 'Mücke (crxvk хыVсоф)’, stras, тьš-iсa 'cynips, aхViф’, ros. dial. мшiцa 'komar, owad', ukr. мшúця 'mszyca’. Por. też z su- fiksem -ka: poi. meszka, zwykle w pi. meszki 'owady z rzędu muchówek (Diptera) z rodziny Simulidae; rozpowszechnione na całej kuli ziemskiej; samice dotkliwie klują zwierzęta i ludzi’, ros. мошка 'mały dwuskrzydły owad, komar’, ukr. мошка 'ts.’, br. мошка 'ts.’ — Bez sufiksu zaświadczona jest forma pi. w sła. dial. ntSi 'mszyce’ (Kålal), która, jeśli nie jest jakimś wtórnym przekształceniem, świadczyłaby za rekonstrukcją *тъśa, por. też odpowiedniki pozasłowiańskie: lit. musiå 'mucha', lot. mam 'ts.’, grec. ашóс 'ts.’, łac. musca 'ts.’, stwn. m иска 'komar.’—Z apofonią do *muχa (zob. s. v. mau̯χo), por. Meillet, it., s. 208, 348 (za podstawę derywacji przyjmuje *moχa), Vasmer, REW, II, s. 167 i 183 (z dalszą bibliografią).
måucącĕ
adi.
milczący
Źródłosłów: *mi'ěętjbjb do *mVcati, *mľco: poi. milczeć, milczę 'nie mówić, me odzywać się’, w tym samym znaczeniu w pozostałych językach slow.: sli. тè-цéёс, trnrucą, dł. rnelcas, melciirn, gl. yelcee, rnjelću, cz. mUeti, тШт, sla, mlfať, mW, sie. moh.au, „Ыст, sch. тûЫi, тШт, scs. тIьШ, mhto, bg,
måuckų
nfl.
potajemnie, po kryjomu, po cichu, milczkiem
Źródłosłów: Do *mľĕĕti (zol), s. v. måu̯cącĕ). Rost, s. .121, przypis 21, zestawia z ros. молчком, co jest fonetycznie niemożliwe. Może dokładnym odpowiednikiem wyrazu połab. jest pomor. ■mtutfką adv. 'stillschweigend, in der Stille, verstohlen’, sli. miľuvką fts.’, por. też słi. b11 oską 'boso, na bosaka’, kasz. ¥‘osko 'ts.’ (o przysłówkach tego typu w dialektach pomorskich zoli. Lorentz, Gramatyka pomorska, t. II, s. 862; ich budowa nie jest jeszcze całkowicie wyjaśniona). — Lehr- Splawiński, Gram. poł., s. 173, wyprowadza z *mľ$kojo i uważa za pierwotny instr. sg. f. — W innych językach slow. w tym samym znaczeniu występują od tego czasownika derywaty o zbliżonej, ale nie identycznej budowie, por. poi. müczkiem 'nic nie mówiąc, po cichu’, cz. mlvky, przestarz. też mlckem 'ts.’, sła. mUky 'ts.’, słe. inołĄcki 'schweigend’, sch. rnudk-e || тлiSìсi 'milczkiem, po kryjomu’, bg. мълчеiикóм, ros. молчкóм, ukr. мóвчки, br. мôучкi.
Źródłosłów: *тIšь: poi. małż, zwykle w pi. rnaUe 'Mamellibranchiata, gromada mięczaków, o klinowatej nodze, o ciele z.iuikuię- tym w skorupie, której połowy połączone są sprężystym wiązadłem; żyją w wodach mórz, jezior i rzek’, stpol. nuilż 'ostryga jadalna, Ostrea edulis L.’, ez. ml£ małż , sła. rząd. mUe pi. 'małże', tu też z nagłosowym a*- stpol. a małżowe skorupy 'skorupy małży’, strus. smoISt (Vasmer, REW, II, s. 675), br. смоŷж 'ślimak’. Spoza słow. por. niinuii. mele, melnii iimnmń. zinćlriu 'ts.'. z rum. biľ. dial. мêлчрR.
Źródłosłów: *mąciiĕ — perfectmim do mąćə (zob. s. л'.; tam też
o wtórnej nosowości w pierwszej sylabie), por. poi. marnąr. rnacnę — perfectmim do macać, cz. dial. moraw. mamut 'uderzyć', ukr. мацнýтu, мацнý, мацнêiu perfecthum do мa- ifatnu, br. мацнýííь 'popróbować dotykiem, dotknąć, pom.uat; chwycić się’/—Rost, sl. i Lehr-Spławiński, Gram. poi., s. 40, 89, 230 niesłusznie uważają za subst. verb., me pozwalają na to bowiem względy fonetyczne i morfologiczne. Rekonstrukcję Lehra-Splawińskiego mątwo ^ mam>w z tego powodu kwestionował Trubetzko>, Ь , - , s. >■-.
Źródłosłów: *męsbje (dikə z niem. picenə £= ^pecenoje, slepai̯cĕ ±= *sle~ piÖeje, sťiltamə *skotinoje, svamĕ ±= *svinbje, svai̯nevə — *svinjevoje, tilcicĕ — *tclętjeje, vivcenə — *ovbßenoje, valiivə — *volovoje, vål — *volb, sülenə — *soljen.oje, vorenə — *varje- по je, vilťə — *velikoje, kǫ̇s — *кośъ): derywat od *męso utworzony za pomocą sufiksu *-bje, por. poi. mięso część miękka organizmu zwierzęcego, złożona głównie z mięśni i tłuszczu’, w podobnych znaczeniach kasz. mąso, dł. meso,
M 1 A 4 M M A Г • % A \ Л
gł
br. мяса.
-ee itp. w wygłosie i względy fonetyczne (*męso rozwinęłoby się. w polabsldm w por. Ihdü «- *kdo). Dokładnego
odpowiednika słowotwórczego dla wyrazu połab. w imyt i językach słow. wprawdzie brak, ale por. inne dtiyw.ity. poi. mięsiwo 'mięso, potrawy mięsne’, mięsko 'demmutivum do mięso', sła. miisko 4s.’, cz. maswko 'ts.’, słe. тiже ts ros. dial. мясцó, мясúшко, мясúще mięso . \\j iażuпa t tu rnąse i тiíэ mąsi są kalkami niem. Dirkban. Wyrażenia
mąsnenĕ
adi.
mięsny, z mięsa
Źródłosłów: *męsb)ie)ibjb, *męsbne€naja (vorst i pąskə z śrdn., oba wyrazy w znaczeniu 'kiełbasa’): derywat od *ш^<> (w połab- skim tylko nutse, mąsi £= *rnęsbje.) utworzony za pomocą produktywnego w połabskim sufiksu *-ьпeн-, por. w podobnej funkcji plåtnenĕ, vivasnenĕ, рогкнеиб ±= *р<>UьнeнъJь, *<>Vьшiс»ỳь, *porsbiie>ibjb. Sufiks -пен- powstał z -en- przez absor])cję morfologiczną tematycznego -u- z takich formacji jak гапянпiё, рШнеиё *=*usneubjb, *роIIьнeнъJь. — W in- nych językach slow. występuje tu przymiotnik sprowadzający się do *rnęsbm: poi. mięsny, kasz. mjąmiy, sli. mjąsm, dl. mhuy, gl. mjasny, cz. wastnj, słe, me»,}», seli. wćsm, )g. месен, struś, mjasьнуJь (мдсмши), r0s. мяспóй, ukr. м'ясшш,
Źródłosłów: *тeđъ, *rnedu: pol. miód 'produkt wytwarzany χ>rzez pszczoły, osy itp. z soku kwiatów; sok kwiatów’, w tym samym podstawowym znaczeniu kasz. mód, dl. rnjod, gł. mhl, cz. med, sla. rned, słe. med, scli. rned, scs. meih, strus. medb, ros. мёд, ukr. мiò br. мёд.
Źródłosłów: *‘meχb, *Vъ mcχb: poi. miech 'worek; przyrząd do w^ twarz an i a silnego prądu powietrza tam, gdzie naturalny dopływ jogo jest niedostateczny, narzędzie z desek i skory do wpychania powietrza’, kasz. meχ 'ts.', dl. mĕvh 'Sack, Schlauch; Sackpfeife, Dudelsack; Balg vom Dudelsack; Blasebalg; Hodensaek; Sack bei der Wate', gl. mĕvh 'Sack; Hodensacv; Blasebalg’, cz. mĕch 'urządzenie do wpychaiua powietrza do piszczałek różnych instrumontów muzycznycłi; mice i kowalski', przestarz. 'worek', sła. mech 'urządzenie do wtłaczania powietrza do piszczałek różnych instiumentówr muzycznych; miech kowalski; Avorek, torba , słe. nich I»«ilg; Blasebalg; ein lederner Sack oder Schlauch; Dudelsack; Blase, Urinblase’, sch. mijeh miech (kowalski); Imklak (na wino)’, scs. mĕχo 'abgezogene Haut; Schlauch , bg. мях 'miech (organowy, kowalski); worek ze skóry; brzuch’, w pi. 'płuca’, maced. мeв 'worek ze skóry, bukłak; miech (kowalski)’, strus. meχb 'pellis; skóra na ciele ludzkim; skóra do pisania; áстхóс', bukłak, ~ŕtpa, worek, torba; miech do nadymania’, ros. мех 'futro; bukłak, worek ze skóry zwierzęcej służący do przewozu ciał ciekłych i sypkich; miech (kowalski, organowy); skóra zwierzęca jako przedmiot produkcji i handlu’, ukr. мiх 'worek; worek ze skóry zwie- rzęcej, bukłak; miech (kowalski)’, br. мех 'wór, worek (też jako miara); miech (np. kowalski)’. Z odpowiedników poza- słow. por. wsch.-lit. malsas 'wór, duży worek*, dial. rnrnśas 'Heusack’, lot. mtiiss 'wór, worek*, stprus. rnoasis 'Blasebalg'. — Połab. slåmenĕ meχ 'siennik’ jest kalka niemieckiego Stroh-Sack.
Źródłosłów: Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 215, uważa za pożyczkę z śrdn. menen 'meinen' z powodu zakończenia 2. osoby -əfi ±= które jest typowre dla czasowników zapożyczo- nych, odmienianych wr polab. w większości według tematów na *-ati, *-aję. Tutaj jednak pierwsza osoba wskazuje na pienvotne *-g po miękkiej, a więc daje się wyprowadzić z * men jo do *rneniti, por. poi. mienić, mienię 'wymieniać, wymawiać, wspominać; nazywać, mianować, podawać za’, stpol. mienić, mienię 'nazywać po imieniu, nazywać czymś, wymieniać; wypowiadać swroje zdanie, coś mówić, twierdzić, mniemać; myśleć o czymś, mieć coś na myśli, chcieć czegoś’, słi. mjiemc, mjieńą 'nazywać’, dł. mĕnis, menim, także meńas, mcńam 'meinen, daflirhalten, glauben’, gł. menie, тёщи 'mniemać, sądzić, myśleć, mieć na myśli, mieć na uwadze; przypuszczać, domyślać się, spodziewać się’, cz. książkowe miniti 'mieć zamiar, zamierzać; mieć na myśli, rozumieć; sądzić, przypuszczać’, sła. mienü' 'ts.*, słe. meniti, mćnim 'meinen, glauben, daflirhalten’, scs. me- niti, тёпQ 'meinen, glauben, erwähnen, halten für, gedenken’, strus. тёмii, тen]u 'cogitare, putare, dicere’, por. też ukr. reg. пoмiнúтu 'obiecać, zamierzać’. — Zapis Parum Schultzego w drugiej osobie sg. jest może niedokładny zamiast mehniss = jneneś — *тeпiš lub może czasownik ten w połab. wykazuje wahania w koniugacji podobnie jak
w dł., zob. wyżej.
Źródłosłów: *rnĕsbko — deminutmim do *mĕχi (zob. s. v. meχ), por. poi. mieszek deminutivnm od miech ('mały miech, woreczek, sakiewka’, przen. 'pieniądze'), kasz. mesie 'woreczek, woreczek na pieniądze, sakiewka’, dł. mcśk 'der Beutel, Geldbeutel, Klingelbeutel; der kleine Hodensack; das Wespennest; die gedörrte (und dadurch hohl gewordene) Wasserrübe’, gl. mBk 'worek, woreczek, torba, sakiewka’, słe. męśek 'demimitivum od meh, kleiner Balg', ros. мeuлóк 'worek, wór’, ukr. мiшок 'ts.', br. мяшóк 'ts.' — Co do wyrażenia trąsĕ dör mesək (dosłownie 'przetrząsa worek’ lub 'trzęsie przez worek’, zob. s. v. dör II), por. poi. pytlować od pytel 'worek młyński’, niem. beuteln od Bmid. Chodzi prawdopodobnie o pytlowanie mąki; znaczenie podane przez Henniga jako drugie (Korn Bäuteln) uznać chyba trzeba za niedokładne. Inaczej znaczenie tego wyrażenia objaśnia Szydłowska-Ceglowa, Lud, XLVTII, s. 50 ,)1. NN yra- żenie pai̯stącĕ mesək (±=*piWjbjb тёšькъ) jest kalką niemieckiego Sack-Pfeiffe, por. o podobnej strukturze merącĕ
Źródłosłów: Z śrdn. mesier 'Meister, jeder Vorsteher, Herr, Aufseher (erst später Handwerkmeister)’. Palatalność V tłumaczy się wplyvrem poprzedzającej samogłoski przedniej e podobnie jak w Шeďəi, selpo, por. Lehr, Zapoż., s. 304—306. Sufiks -er w zapożyczeniach niem. do połab. zachowywał się jak gdyby zawierał przed -r kontynuant pierwotnego *0, stąd w nom. sg. -år, w gen.-acc. natomiast -v-o (-o ±=*-a), por. Polański, MZ, s. 51—55. — Znaczenie 'cieśla’ nie jest pewne: prawdopodobnie na zapytanie o 'cieślę’ odpowiedziano określeniem 'mistrz’, por. Szydłowska-Cegłowa, Lud, XLЛ III, s. 14_.
Źródłosłów: *na morju do *morje: pol. morze, kasz. moŕe, i>łi. mkorä,
dŁ mór o. gł. morjor cz. пике, sła. тоге, słe. morję, sch. morę,
scs. mor je. bg. море, maced. море, ros. морг, ukr. море,
br. мора.
Źródłosłów: Deminutivum (hypocoristicum) utworzone za χjomocą su- fiksu -кэ od nie zaświadczonego Miχel jak Anskə 'Janek’ od Am Man’ (zob. s. v. v.).
mildix'ĕ
adi.
łagodny
Źródłosłów: Z śrdn. mildieh 'freigebig’.
miltă
n., f., par. akc. ; par. morf.
śledziona
Źródłosłów: Z śrdn. mitte f. 'ts.’
mlåcenĕ
adi.
mleczny
Źródłosłów: »теШпф, ’тđéепьJь пЫггькь, w mnych jatach ftto .
występuje tu przymiotnik sprowadzający ■>« do -« ,
nor. poi. mleczny, kasz. mlecny, sli. mUu̯dtn, i Ił. w Ioсщ/, g\. ■тШпу. cz. mlecny, częściej тШнŷ, sła. rnhetny, słe. rnlęeeu, sch. mľijeöan, scs. mlUbUo, bg. млèчен, maced. млечен, strus. moloÓbnyjb, ros. молочный, ukr. молóшнии, br. малóчны. — Derywat przymiotnikowy od *melko (zob. s. л. vilåkə)} utworzony za pomocą produktywnego w połabskim w tej funkcji sufiksu -en-, por. Lehr-Spławiński, SO, Л 1, s. 10.
Źródłosłów: Derywat rzeczownikowy od mlåceuĕ utworzony za pomocą sufiksu -ĕk — *-iko jak rǫ̇cnĕk od rǫ̇cnĕ, jącånĕk od jąvånĕ. Spodziewalibyśmy się tutaj raczej formy nüåcinĕk z przejściem е w i przed pierwotną miękką, forma mlåcenĕk jest wynikiem wpływu przymiotnika mlåceuĕ, por. podobny wpływ w jącånĕk. Najbliższymi odpowiednikami formalnymi i znaczeniowymi są cz. mUcnik 'mlecz', także 'samiec-ryba', sch. mlijĕcac 'mlecz', por. także poi. mlecz 'płyn nasienny u ryb samców, miecznik mleczarz; roślina z rodziny pier- wiosnkowatych', dł. mlocnik 'der Milchner (Fisch); der Milch- j gł- mlocnik garnek na mleko; ząb mleczny', sła. viUeĕmk 'garnek na mleko; rodzaj rośliny', słe. mlęónih 'ząb mleczny; garnek na mleko; samiec-ryba’, bg. млечник 'potrawa z mleka i jaj’, maced. млечник 'ts.; ząb mleczny’, ros.
молочник 'dzbanek na mleko; mleczarz’, ukr. молочник 'ts.', br. малáчнiк 'ts.'.
mlådĕ
adi.
młody, mały
Źródłosłów: *rnoldbjb: poi. młody, kasz. mlodi, słi. mlodi, dl. miody, gł. młody, cz. mlady, sła. mlady, słe. rnlüd, f. mlada, sch. rnlad, f. w lada, scs. тiađъ, bg. млад, maced. млад, ros. мoлодóй, мóлод, ukr. молодúй, br. малады.
Źródłosłów: *melti: poi. wleć 'rozcierać na mąkę, na proszek, w młynie, w młynku’, w tym samym podstawowym znaczeniu pomor. miot3, dl. ml ах, gł. mleć, cz. mliti, sła. mleť, słe. mleti, sch. mljeti, scs. mltti, bg. меля, ros. молоть, ukr. молóтu, br. малóцъ.
modåi
n., f., par. akc. ; par. morf.
czerw, robak, mól
Źródłosłów: z śrdn. тшiе 'czerw, robak’. Wyraz podciągnięto pod 101 zimą I ek mację kontynuującą pierwotne tematy na *-«,
Źródłosłów: Pozyczka z dn., por. oldenbur. wadilc || weddik || moddik 'Regenwurm’, śrdn. viaddik || moddik || meddilc (|| medeke) Regenwurm . Wyraz podciągnięto pod rodzinie formacje z sufiksem -ёк *= *-iкъ, stąd w nom. pi. -a[cĕ ±= *-ici. Polański, MZ, s. 58—59, 117.
moxt
n., m., par. akc. ; par. morf.
moc, siła, potęga
Źródłosłów: Z śrdn. macht f. 'Vermögen, Kraft; Ansehen, Autorität’. Wyraz otrzymał w połabskim rodź. m. jak większość zapożyczeń rzeczownikowych zakończonych na spółgłoskę, zob. Polański, MZ, s. 20—23. Świadczą o tym formy przymiotników (buzĕ, vilťĕ). Heydzianka (SO, VI, s. 29) niesłusznie
uważa moχt za fem.
moi
pron.
my
Źródłosłów: *my, *>iаśъ, *namb, *śъ nami: pol. my, nas, nam, z nami,
pomor. mə, nas, ngm, z nami, dł. my, nas, nam, z nami,
gł. my, nas, nam, z nami, cz. my, nas, nam, s nami, sła. my}
nas, nam, s nami, słe. mi, nas, namyznanii, sch. mi, nas,
nam, s nami, scs. my, naso, nanio, so nami, bg. те, нас, нам,
maced. нuе, нас, нам, strus. my, nasö, пaть, so nami, ros.
мы, нас, нам, з нами, uкг. ми, нас, нам, с нами, br. мы, пас,
нам, з нáмi. — Formy oboczne w gen.-acc. i dat. z redukcją
samogłoski (nəs, nəm) są uwarunkowane pozycją enklityczną,
która jednakże nie zawsze jest obligatoryjna, por. zapis
Eccarda z formą nie zredukowaną w dat, (może w wyniku wtórnego akcentu?).
Źródłosłów: *туšъкa: pierwotne deminutivum od *туšь (zob. s. v. moi̯s), por. poi. myszka 'deminutivum od mysz; znamię w postaci ciemnej plamki na ciele człowieka’, stpol. myszka '(o maści końskiej) myszaty, popielaty, szary, bury; muskuł, mięsień’, pomor. məska 'Mäuschen’, dł. rnyśka die kleine Maus, das Mäuschen’, gl. туśкa 'ts.’, cz. myśka 'deminutivum od туš’, arch. 'część zbroi okrywająca łokieć , sła. туšкa 'deminutivum od туš’, słe. miśka das Mäuschen; der Muskel; der Oberarm’, sch. niiśka (także mi sie a) mięsień, muskuł; ramię’, bg. мúшка 'mysz’, stras, mysbka 'zagłębienie pod ramieniem (впадина под плачем), poi. także Tnysbui 'ulna, brachiunť, ros. мышка 'myszka’, por. także под мышками 'pod pachami’, мышца 'mięsień’, ukr. мишка myszka , por. też bg. lud. мшици 'mięśnie’, br. мáшцо 'mięsień, scs. myhca 'ramię; mięsień, muskuľ, ukr. dial. мишця mięsień, muskuľ. —Znaczenie pierwotno 'myszka’; podstawą dla znaczenia 'mięsień, muskuľ jest podobieństwo ruchów inu- skulów do ruchów myszy. Znaczeniowo por. stwn. mus 'mysz' i 'niuskuł na przedramieniu', grec. н-uę 'mysz i mu- skuł’, łac. mfiscnlns 'muslad, mięsień’ od mus 'mysz (por. np. Vasmer, REW, II, s. 186, z dalszą bibliografią).
Źródłosłów: *myti, *myje(U), *myje(tb)-se, *mifh-se: pol. myć, myję, myję się, kasz. mĕe, mĕją, mĕc są, słi. mac, mają, mac są, dł. mys, myj u U myjom, myś se, gł. myc, myju, wyć so, cz. myti, myji, myli se, sła. miß', myje, myt sa, słe. miti, mijem, sch. miti, mi jem, miii se, scs. myti, myjo, bg. мúя, мúя се, maced. миг, мue се, ros. мыть, мою, мыться, uкг. мúтu, мûю, митися, br. мыцъ, мыща. — Zapisy Henniga móyssa, Móyissa itd. Rost (sł.) nieshisznie odczytuje jako formę zwrotną inf.: redakcje Bz i C wyraźnie wskazują na formę 3. sg. praes. z rozwojem pełnym *-e w -i przed enklitycz- nj m sə. W praet. spodziewalibyśmy się *niål-sə (por. tal *tylo, bal — *byh), dyftong oi̯ tłumaczy się tutaj "wpływem wokaliznm praes. Lehr-Spławiński (Gram. poł., s. 234,
por. zwłaszcza przypis 2) transkrybuje jednak milsi, a zapis Henniga uważa za niedokładnv.
Źródłosłów: przejście dro^ą"mostem ľľ u“ P°Ъie1'a,1a Za albo groWib VW* rogatki; itp.: oplata
pobierana od kupców za przewóz towarów i handlowanie nimi; cło , arcli. zaplata, wynagrodzenie za pracę, za usługi’, stpol. myto zaplata za rzecz lub pracę, wynagrodzenie, cena, wartość; różnego rodzaju daniny i opłaty’, kasz. myto 'zapłata, płaca czeladzi, robotników’, słi. m'ito 'zapłata za służbę; służba, służenie , dł. myto 'der Lolin, der Preis; die Prämie’, gł. myto 'ts.', cz. myto arcli. 'oplata pobierana za użytkowanie dróg; miejsce, gdzie się taką opłatę pobiera’, sła. myto 'ts.; opłata w naturze za mielenie zboża’, słe. milo 'die Be- stecliungsgabe; der Lehen zins, das Mietgeld; das Lehen; der Zins’, sch. rnito 'łapówka’, scs. myto 'Lohn, Geschenk’, bg. лшто 'clo’, maced. митo 'łapówka; cło’,strus. myto "wynagrodzenie, zaplata; pogłówne; rodzaj cła; miejsce pobierania opłat’, ros. мыто, także мыт liist. 'cło; opłata za użytkowanie mostu’, ukr. мúтo 'cło, opłata za sprzedaż towarów na targu’, br. мыт 'clo’. —Prasłow. pożyczka ze stwn. mula, zob. Ki- parsky, GLG, s. 250, Janko, SI, IX, s. 348 i n., Vasmer, REW, II, s. 185 (z dalszą bibliografią).
mol
n., m., par. akc. ; par. morf.
cel, znak, piętno
Źródłosłów: Z śrdn. mai n. 'punkt, znak, plamka; punkt graniczny,
znak graniczny; cel; punkt w czasie ; zazonĕ — «ъьaпуь (zamiast Чьдапỳъ pod wpływem tematu praes.).
Źródłosłów: Z śrdn. mał-Ш m. i f. 'obiad, posiłek’.
mol'ă
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
malować
Źródłosłów: z śrdn. шпiеп 'malować’.
mon
n., m., par. akc. ; par. morf.
księżyc
Źródłosłów: Z śrdn. man m. 'księżyc’.
mond
n., m., par. akc. ; par. morf.
miesiąc
Źródłosłów: jako dwóch oddzielnych wyrazów zapożyczonych na oznaczenie miesiąca , księżyca, obie rekonstruowali monä. Pierwotnie był to w germańskim jeden wyraz, ale już bardzo wcześnie, zapewne jeszcze w pragerm., różnice tematyczne w deklinacji tego wyrazu wykorzystano do dyferencjacji znaczeniowej: stary temat na t zaczął oznaczać 'miesiąc', formacja nowsza, analogiczna do tematów samogłoskowych, ustaliła znaczenie księżyc', por. stsas. mano 'księżyc' j| тāпođ miesiąc, goc. mena || menops, stang. mona [| rnonaj) itd.
Źródłosłów: Derywat przymiotnikowy od Morajə (zob. s. v.), utworzony za pomocą sufiksu -не — *-п-ъJь, w formie żeńskiej -nə ±= *-n-aja, por. także w poi. maryjny, dł. Marijny || Ma- rijiny, gł. Marijny, scs. morijiiio, ros. марiшн', danəc — *đь- nbcb, fai̯pə *žuрa.
Morajă
n., f., par. akc. ; par. morf.
Maria, Maryja
Źródłosłów: Wyraz międzynarodowy, por. poi. Maria, dł. Mavija, niem. Maria itd. Forma połab. sprowadza się do pierwotnego Marija z dyftongizacją i w ai i uproszczeniem i̯ przed j.
mord
n., m., par. akc. ; par. morf.
mord, morderstwo
Źródłosłów: Pożyczka z niem., por. śrdn. rnort 'morderstwo, mord’, dn. mórd 'ts.’, niem. Mord 'ts.’
Źródłosłów: Pożyczka z niem., por. także poi. muszkieter, cz. muśke- tyr, sła. muśketier, słe. muśketir, sch. muśkhtir, ros. мушкетúр
мушкетёр, br. мушкецёр, z tym, że w pozostałych językach słow. wyraz ma znaczenie historyczne w przeciwieństwie do połabskiego, gdzie oznaczał po prostu żołnierza. — Źródłem dla niem. było fr. musąuetaire, a to od nazwy broni mous- ąuet 'muszkiet', por. też włos. moscheUo (Vasmer, REW, II,
moslenă
adi.
maślany
Źródłosłów: •'-W
rzeczownik w gen. z° . . utworzony
miotnikowy od W» w^ej fimkoji był w polabskim
za pomocą sufiksu -en-, kto 7 J 10 in.
baidzo produktywny, por. Lehr-SplawmsU, SO, Л I, s.
W innych językach slow. występuje tu sufiks -en-, -ěn-t -Jan-, por. poi. maślany, gl maslenka 'jaskier', cz. nrnslenka 'blatouch n. pryskyrnik; (houba) klouzek, måselnik , słe. maslęn, sch. maslen, bg. мáслен, ros. масленый 11 масляный,
ukr. масляный, br. маслены.
Źródłosłów: Niepewne, ponieważ zapis pochodzi z tej kopii zapisków Parum Schultzego, która jest najmniej wierna i zawiera dużo pomyłek. Tutaj może chodzić o pomyłkę, zamiast mohssco lub mohssko. Gdyby to nie był błąd, to mogłaby to być forma gen. sg. użyta w funkcji partytywnej podobnie jak mosko (zob. s. v. moste), a sprowadzająca się do *masla.
Źródłosłów: *mafjeχa: poi. macocha, stpol. też macecha, kasz. ma~ ceχa, sli. macieya, dł. macocha, gł. macocha, cz. тасесiiа,
A # ^ 7 7
sła. macgocha. słe. шúсeìiа, sch. rnaćehci, cs. maśieχa, bg. мáщехa, maced. маштеа, strus. maceχa, ros. мáчихa, ukr. мáчуха, br. мáчахa. \\ połabskim t zamiast spodziewanego с pod wpływem motai̯. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 19, rekonstruuje moteχə z palatalnym i, zaznaczając, że w tej pozjcji palatalnosć ta nie jest niczym uzasadniona. Pisownia przez chg nie musi jednak oznaczać palatalnego i, χ twarde oddawane jest w zabytkach połab. przez eh, a, chg, por np. Chlade H, Glade В, - уШЪ, wa chlade H wach- glade Li = va χbde: Wicechglef H = vivcĕ χlev itp.
moterĕn
adi.
matczyny
Źródłosłów: *materinb, *materivn ,
*vMi *í«ařпV п+JлГ P^iotnikowy od
„1 ’ЙW0B0ПУ Za P°m0^ sufiksu -i,,-; w innych językach slow. występuje tu też sufiks Jol
manerzyn тасгегZупу 'zwijany z matką, do matki należący będący własnością matki, matczyn, też otrzymany, pocho dzący od matki, w podobnych znaczeniach słi. птáепн dl. тахеппУ' i таéeту, gl. maćerimj i maimy, cz. mafefin sła. таUгнý, por. tez materina düika 'macierzanka’, sie тйiегiп, też mdieniji, sch. mäterin, też matenip, scs. тaieгьúь, bg. матерен, мáтерна, strus. materimjb, też matermü, ma- Uгтъ)ъ, ros. материн, ukr. материн, br. мáцерын.
Źródłosłów: *maUka — pierwotne demin. do *mati (zob. s. v. motaj) utworzone za pomocą siifiksu *-oka, por. poi. matka 'kobieta mająca własne dziecko (dzieci), w stosunku do tego dziecka lub ze względu na nie, mater; samica zwierząt vr stosunku do swego potomstwa; królowa u niektóry ch owadów’, pomor. matka 'ts.5, dł. przestarz. matka ts.; ma- coclia’, gl. matka 'królowa pszczół; muterka, naśrubek’, cz. matka 'mater; starsza kobieta w ogóle; samica zwierząt w stosunku do swego potomstwa; naśrubek’, sla. watka 'ts.; matka pszczół’, sie. mStka 'Mütterchen, bg. .« 'macica’, lud. '(u pszczół) matka, królowa; łożysko, koryto
rzeki’ maced. матка 'ts.', ros .матка samica, matka u zwe
, mai cu 'matka; starsza kobieta;
rząt; maciora; macica , dial. m-itk*» nszczół’
belka w poprzek izby’, strus. mahka matka, nutka pszczół, , f u zwierząt; macica , pot. matka,
ukr. матка samica ma j ^ na6tąpilo gżenie
mama , Ъг. матка ts. p awierząť na 'samica psów
znaczeniowe z ^ ^ (.maciol,ť).
motų
n., f., par. akc. ; par. morf.
miara, wymiar
Źródłosłów: Z śrdn. matę f. 'Maß; Art und Weise; Angemessenheit, Fasslichkeit
Źródłosłów: *тośiъ: poi. most 'budowla łącząca brzegi rzeki, jeziora itp. umożliwiająca ich przebycie’, stpol. 7nost 'drewniany pomost nad wodą, prawdopodobnie także i bród umocniony na stałe kamieniami, jak też i usypana przez wodę czy bagna grobla’, kasz. moest 'mosť, słi. miiəst 'ts.’, dł. most 'die Brücke, insb. die Brücke aus Bohlenhölzern im Spreewald’, gł. most 'mosť, cz. inost 'ts.’, sła. inost 'ts.’, słe, most 'ts.’, także 'Laufgerüst beim Bau’, sch. möst 'mosť, scs. mosh 'Damm, Erdwall, Brücke’, bg. мост 'mosť, strus. rnosto 'Brücke, Damm, Straßenpflaster, Schiffsdeck’ (Vasmer, REW, II, s. 163), ros. мост 'mosť, dial. też 'podłoga’, nkr. мiст 'mosť, dial. też 'drewniana podłoga’, br. мост 'mosť, reg. 'podłoga’.—'O rozwoju znaczeniowym wyrazu połab. zob. Szydłowska-Ceglowa, Lud, XLVIII, s. 195 (möst pierwotnie oznaczał prawdopodobnie i most, i gioblę, potem już tylko groblę, a w znaczeniu 'mosť przyjęto termin niem. briigə || brukə).
mötojĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf. 3
motać
Źródłosłów: ■* / r>nnł.cip motcie so /аглс/uс м? *
gł. motać, motam zwijać, , тЫM m ,za.
cz. motaU, motåm motać, ь J » motati.
taczać się’, sła. motať wot^8) hin
motam 'weifen, ftbv- mdui, <
und her bewegen', sch. motali, motam 'motać, zwijać, nawijać', ros. мотать, мотáю 'ts.', nieosob. kołysać, rzucać’, ukr. мoтáтu} мотáю 'motać, nawijać; machać, kołysać , br. ’матáць 'ts.’ — Pierwotnie z apofonią do *metati (zob. s. v. micĕ), por. Vasmer, RE\Y, U, s. 164 (z dalszą bibliografią) .
mötüvaidlĕ
n., n., par. akc. ; par. morf.
motowidło
Źródłosłów: *motovidlo — pierwotne nomen instrumenti utworzone
od *motaii (zob. s. v. mötojĕ) za pomocą rozszerzonego sufiksu *-ovi(łlo: poi. motowidło 'przyrząd do zwijania i odmierzania w motki nici, przędzy, szpagatu itp.’, stpol. motmoidło 'ts.’, kasz. moetovidlo 'ts.’, słi. mkotovjidlə 'ts.’, dł. motejdło, dial. stare motowidło 'ts.’, gi. niotedło 'ts.', cz. moiovidlo 'ts.; niezgraba; czeski taniec ludowy’, dial. 'motyľ, sła. motocidło 'motowidło; niezgraba’, słe. motovtto 'moto- widlo’, sch. motouiło 'ts.’, bg. мотoвйла 'ts.’, strus. motovilo 'знак в бортном знамени', ros. мотовило 'motowidło’, ukr. мотовило 'ts.’, br. Maпiaвíлa 'ts.’
mųcånĕ
adi.
mączny
Źródłosłów: *?nęóbnoje, *rnocbnoje reśeto — do *тоČьпъ, por. poi. mączny 'dotyczący mąki; zrobiony z mąki’, w podobnych znaczeniach kasz. moćny, słi. rnęcm, dł. mucny, gł. тлičпу,
cz. тoиâпý, sła. mu&ny, słe. mǫ̇fon, ros. мучнóй, br. мучны. —
Lehr-Spławiński, SO, VI, s. 10-12, opierając się na redakcjach B, 1 B2C Henniga przyjmuje obok mǫ̇cånə także
męcenə *męĕenoje ze zróżnicowaniem znaczeniowym dla pierwszego 'mączny’ i dla drugiego 'zrobiony z mąki’, r zmeowame takie nie ma jednak uzasadnienia, ponieważ
ale bez zrozmcowania znaczeniowego.
Źródłosłów: *mędě do *mędo: stpol. mądo czy тф 'testiculus’, w tym samym podstawowym znaczeniu sli. тицāâ m. pi., dł. rnud, gł. тuđо i mud, cz. przestarz. moudi 'moszna z jądrami’, sła. dial. тúđie ts. (Kålal), słe. mǫ̇do, sch. rnńdo, cs. mgdo, dual. шođё, bg. мъдó, ukr. dial. мудо, ros. dial. муòó, zwykle муòé (dawne dual.) i муди pi. — Dalsze nawiązania niepewne, por. Vasmer, REW, II, s. 169. — Lehr-Spławiński, Grain, poł., s. 167, rekonstruuje mǫ̇də <= *moda nom.-acc. pi., natomiast Trubetzkoy, Polabische Studien, s. 15, przypis 1, i s. 17, uważa za nom.-acc. dual. f.
Źródłosłów: *rnodidlo — nomen instrumeiiti (locii) utworzone od *mo- Ш (zob. s. v. miicĕ) za pomocą sufiksu -dlo (por. o podobnej budowie vortaidlĕ, stovaidlĕ), por. poi. moczydło stawek, kałuża albo dół z wodą do moczenia lnu i konopi; zbiornik wody w ogóle’, stpol. moczydło 'ts.’, dł. niocydło 'die Röst- lache, die Flachs-, Hanfröste’, gł. moóidło, zwykle w pl. mo- ĕidU 'mokradła’, cz. modidlo 'moczydło (na len, konopie); mokradło’, sła. mocidlo 'ts.', słe. moÓilo 'das Netzen, die Befeuchtung, das Einweichen; die Röste; die Lache', pl. то- óila 'der Morast’, sch. mocilo 'moczydło’, ros. мoчúлo (Dal) 'moczydło (na len, konopie)’, ukr. мoчúлo 'ts.'
Źródłosłów: *moce (zamiast *mocito, zob. Lehr-Spławiński, Gram, pol., sl. 212), *mocila do *mociti: pol. moczyć, moczę 'czynić mokrym, zwilżać; trzymać w płynie, zwykle w celu zmiękczenia czego, nasycenia wodą itp.’, stpol. moczyć '(o konopiach i lnie) trzymać w wodzie aż do zagnicia celem łatwiejszego oddzielenia włókna przy międleniu’, kasz. тoeбéс, moeóą 'moczyć’, słi. тыеёiс 'ts.’, dł. mocyś, mocym 'nass machen, benetzen; nässen, netzen; ins Wasser tauchen, eintauchen; wässern, einwässern’, łan mocyś 'flachs einwei- chen, rösten’, gł. moUć, тоёи 'oddawać mocz, siusiać’, w użyciu z przedrostkami też 'moczyć (np. pranie)’, cz. mo- 6üi, mocim 'trzymać w wodzie wystawiając na jej działanie (len, konopie, groch itp.); zwilżać’, sla. тočiV, тočí 'trzymać
w wodzie (len, konopie, bieliznę)', „|e. тШт .
müc'ă
n., f., par. akc. ; par. morf.
suczka
Źródłosłów: Z niem. Mutz 'ein Hund mit beschnittenen Ohren und
zugestutztem Schwänze’, por. pol. тис, mucek, por. też westfal. muts 'gestutzt, verkürzt, kurz’.
müc'ă
n., f., par. akc. ; par. morf.
nietoperz
Źródłosłów: PoXczS por. śrdn. f. 'тую’, *Шe>-™ ^ toperz’.
Źródłosłów: *mokriti: poi. przestarz. i dial. mokrzyc 'czynić mokrym; zwilżać’, dziś tylko w języku łowieckim '(o grubej zwierzynie) oddawać mocz’, słi. rnüękrĕc 'nass machen’, dł. mokśiś 'ts., netzen, feuchten; pissen’, gł. mokrić 'moczyć’, cz. mo- kfüi 'czynić mokrym, moczyć’, sła. mokriť 'ts.', słe. mokrüi 'nässen, netzen; harnen’, sch. mokrüi 'ts.’, bg. мoкря 'moczyć, zwilżać’, maced. мокри 'ts.’, pot. 'oddawać mocz’, ros. dial. мокрúть 'nalewać, rozlewać, brudzić, być przyczyną mokrości’ (Dal). — Denominativum od *rnohn (zob. s. v. rnilkre), późniejsze od *mo6iti (zob. s. v. mücĕ).
mükrü
nfl.
mokro
Źródłosłów: mokro: poi. mokro 'wilgotno, pełno wody', w tym sa-
br. мóкра. m ü m a ist ii
mym znaczeniu kasz. тоекго, słi. mhękre, gl. mokro, cz. mokro, sła. mokro, sch. mokro, bg. мокро, ros. мóкро, ukr. мокро,
Źródłosłów: *moz$enb, *mozgen.bje, może też *mozgene (=±niiizdene) z pierwotnego *mozgen-, także *mozgen-, por. poi. możdżeń 'wyrostek kostny kości czołowej u zwierząt pustorogich, będący podstawą pochwy rogowej’, dł. morzony m. pl. 'das Gehirn (— *moź%on-, a to z *moz%en-), strus. nioMeni 'mózg’, słe. woZgani, też тoSШпi, тоШпi m. pl. 'ts.*, sch. тЪЫaпi 'mózgowie', scs. тožđaпъ 'mit Mark, Fett angefüllt oder versehen , z odpowiedników pozasłow. por. stprus. muzyeno f. 'szpik kostny’, lit. sinagens (z *maz(jen-) m. pl. 'Geliirn’, smagenes f. pl. 'ts.’, stind. majiån- m. 'Mark’. — Stosunek yozgen- do *mozgb (zol), s. v. müzďĕ) jest taki sam, jak strUnb do *sMa 'szpik kostny’, *strzb 'ts.’ (cz. sMen, ros. стержень, cs. áФ'ъža, sch. str&), por. też stind. majjan- wobec awest. mazgai mózg; szpik kostny’. Formacje sprowadzające
Źródłosłów: *mozgy do *mozg-0: poi. mozg, reg. mozgi 'część układu nerwowrego znajdująca się wewnątrz czaszki u człowieka
j i 1 ,.1 _ 5 л • i e :i„
'Hirn , dl. rnorzgi m. pl., dial. mozgi cias uenirn; cias тагк in den Gebeinen; der Verstand’, gl. mozhy || mozy pl. 'ts.’, też w sg. moz 'szpik kostny’, cz. mozek 'cerebram; rozum; móżdżek’, sła. mozog, mozyu, dial. też w pl. rnozg-y 'ts.’, sie. męzg 'szpik kostny’, w pl. mozgi 'mózg’, sch. mözak, irnzga 'ts.', bg. мóзък 'mózg; szpik; móżdżek’, strus. тoźдъ cerebrum, medulla’, ros. мозг 'ts.’, pl.мозги mozdze*, u a.
мíзoк II мóзок 'mózg; szpik’, br. мозг ts.
Źródłosłów: *mbgaje(t-o) do * migati; wokalizm ъ prawdopodobnie pod wpływem perfektywnego *mbgnoti, por. poi. migać, migam 'ukazywać się na chwilę w ruchu, świecąc, błyszcząc lub odcinając się wyraźnie od tła; błyskać; poruszać czym szybko’, stpol. migać 'szybko poruszać oczami czy powiekami, dając tym jakieś znaki’, mgnąć 'mrugnąć, poruszyć okiem’, pomor. migac, migai̯ą 'blinzeln, blitzen, funkeln, sich schnell bewegen, flattern’, mignoc 'aufblitzen', dł. тiдaś se, тiдат se, perf. mignuś se 'schimmern, flimmern; flackern; blitzen, wetterleuchten, cz. rnihati, rniham 'poruszać czym szybko tam i z powrotem, migać’, perfekt. mihnouU, dial. też meli- nouti, sła. 7nihat, тiiiáт, perfekt, mihnńť 'ts.’, słe. migati, migam kleine Bewegungen machen: mit den Augen winken; funkeln, wimmeln , perfekt, migniti, mignem, także megniti,
mågnem (męgnem), por. też тедeШi 'flimmern, blinzeln’, sch. migati, migam'migać, mrugać’, perfekt. mägnuU, magnem, strus. mbgnuti у тeдпиU, тьдпu (мьгнвти, мстнит^ мьгнu) мигать’, ros. мигать, мигáю 'mrugać; migotać’, perfekt. мигнуть, мигну (Vasmer, REW, II, 8. 109, przytacza też ormę мгнуть), ukr. мигáти, мигаю 'ts.’, perfekt, мигнути,мигнý, br. лнгáць 'ts.', perfekt, мшýць. — \y irmvt.h ip
m'olĕ
adi.
mały
Źródłosłów: *melyjě do *mĕh, por. ukr. dial. мíло adv. 'drobno', poi. dial. mialszy || mielszy 'bardziej miałki’, stpol. najmielszy 'roztarty na najmniejsze cząstki’, poza tym tylko z sufik- sami: poi. miałki 'drobno pokruszony, drobno roztarty, drobny, sypki’, przestarz. i reg. 'niegłęboki, płytki’, pomor. małlći 'drobny, drobno pokruszony; płytki’, dł. młłki i mjałki 'seicht, nicht tief, flach’, melny ffein, zart, klar’, gł. niłki, dial. też теIЫ, miłki 'płytki’, mĕhvy || mjelny miałki, sypki, pulchny’, cz. melb) 'płytki’, stcz. mehuj 'drobny, sypki’, sla. теЩ 'ts.’, lud. też 'płytki’, sie. т\Ы 'zerreiblich, müde’, stsch. mioki 'płytki’, cs. тЯъкъ 'klein, seicht’, strus. тđькрь 'płytki, niegłęboki’, ros. мелкий 'drobny; płytki; błahy , dia. też 'mały, nieduży’, ukr. мiлхúй 'płytki’, br. мелю ts. Bdzeń prawdopodobnie ten sam co w *melh (zob. s. v тЫ\