Źródłosłów: Pożyczka z dn., por. śrdn. mk n. i f. 'miejscowość, miasteczko, miasto’. Wyraz prawdopodobnie przybrał począt-1 kowo także znaczenie 'targi’, ponieważ do miasta jeździło się na targi, por. w podobnym znaczeniu dł. wiki pi. tantum 'targ, targ tygodniowy; plac targowy’, gł. wiki pi. tantum 'ts.’, stąd oboczna postać plurale tantum. W często zapewne używanych wyrażeniach przyimkowych utarła się postać nieodmienna vaj.- ťĕ.
Źródłosłów: *Viпьпiсa: poi. winnica 'teren zajęty pod uprawę winorośli, plantacja winorośli’, słi. mnńica 'Weinstock’, dł. winica 'ts.’, gł. winica 'ts.’, cz. vinice 'ts.’, sła. mnica 'ts. , słe. vinica 'piwnica na wino, winiarnia’, ros. dial. вúнница 'winiarnia , ukr. przestarz. вúпниця 'gorzelnia wina , reg. winiarnia r. dial. вúнница 'wytwórnia wina’ (Nosovic). Substantywiza- cja przymiotnika *vinbU5 (por. poi. winny, kasz. vtnm, ltd.j, utworzonego od rzeczownika *vino (zob. s.v. va}nə). O suliksie *-ica w tej funkcji zob. Sławski, ZSP, 1, s. 98-9.
vainĕ
adi.
winien, winny
Źródłosłów: *vinbnsjb forma złożona do *Viпьпв: pol. winien, winny, pomór, vinni, dł. stare winny, gł. przestarz unnny, cz. vinen, Ыппý, sla. vinen, mnny, ros. dial. винный (Dal), ukr вuннuu, br вíнен. — Derywat przymiotnikowy od nie zaświadczonego w połabskim *vina, utworzony za pomocą sufkisu *-ьп-, por.
Źródłosłów: *vinbniks: dł. winik, gł. winik, cz. vinik, sła. vinnik. Derywat od przymiotnika *vimns (zob. s.v. vaj,nĕ), utworzony za pomocą sufiksu *-ikö. Por. też ros. виновник, utworzone od podobnego przymiotnika za pomocą tego samego sufiksu.
Źródłosłów: vina do *vino: pol. wino, kasz. vino, dł. wino, gł. wino, cz. wno, sła. vino, słe. vino, sch. vino, scs. vino, bg. винó, maced. вино, ros. винó, ukr. винó, br. вiнó. — Prawdopo-
o nie wyraz śródziemnomorski, por. łac. vinum, grec. óipoę,
vainămon
n., m.
październik
Źródłosłów: Kalka niem. złożenia (starego i regionalnego) Weinmonat,
vaisen'ă
n., f.
wiśnia (drzewo)
Źródłosłów: *viśenja II *viśinja. Forma pierwsza powstała najprawdopodobniej z pierwotnego *viŚbnja przez zastąpienie *-ыуa produktywnym w połabskim sufiksem -eńə *-enja, por.
o podobnej budowie slajveiiə, svąteńə; w formie drugiej występuje prawdopodobnie sufiks -ajnə powstały z *-ina w wyniku zmiękczenia n po samogłosce przedniej, podobnie jak w Ia%śщпэ * łysina, ťajəncajńə ±= *kyjanbćina, zob. s.v.v. Odpowiedniki w pozostałych językach słow. sprowadzają się do *viśbnja, por. vajsnåj,.
Źródłosłów: VГXS' P°l. wierzch 'strona przedmiotu zwrócona ku górze, wierzchołek, szczyt’, kasz. verχ 'strych’, dł. werch wierze , w podobnych znaczeniach gł. wjerch, cz. vrch, sła. wc , s e. vr , sch. vrh, gen. vrha, scs. vrbχs, bg. врзх, ma-
o 7nZ6’ -0S' T?’ вéрхa' ukr' eeP*. br- верх.
varxnĕ
adi.
najwyższy
Źródłosłów: *vfχsn5jb, *vfχsnomu: dł. werchny 'oben, am Gipfel, an der Spitze, an der Decke befindlich’, sła. vrchny 4s.’; odpowiedniki w pozostałych językach słow. sprowadzają się do *vfχmjbjb: poi. wierzchni 'znajdujący się na górze lub na zewnątrz, górny, zewnętrzny’, w podobnych znaczeniach cz. vrchm, słe. vrhnji, bg. врéхни, maced. врвен, ros. верхний, ukr. вéрхнiй, br. вéрхнi.
varx'üvotă
adi.
napełniony aż do wierzchu, kopiasty
Źródłosłów: Öerywat od vfχ*, utworzony za pomocą sufiksu íoшí-
Źródłosłów: *uχo, *uši, *uśesa, *uχa: poi. ucho, pl. uszy, także ucha
w znaczeniach 'uchwyt w kształcie luku, połkola itp. u naczyn
i 'otwór do nawlekania’, kasz. uχo, pl. ušё, uχa, dl. hucho, pl.
huśy, hucha, gł. wucho, pl. wusi, wucha, cz. ucho, pl. uši,
ucha, sła. ucho, pl. uši, ucha, słe. uho, dual. ušг, pl. uśćsa,
sch. uho, pl. йši, uha, scs. uχo, gen. uśese, dual. uši, bg. yxó,
pl. ушú, maced. yxo, yuiu, ros. yxo, pl. уши, ukr. вýхo, pl.
вýхa, ýшi, br. вýхa, pl. вýшы. — Pierwotny temat na *-es-.
vaujefka
n., f.
ciocia, siostra matki
Źródłosłów: *(v)ujevöka: derywat od *vuja (zob. s.v. vay.jə) utworzony
za pomocą sufiksu *-evska podobnie jak stråjefkə od stråjə’,
dokładnych odpowiedników brak, ale por. poi. wujenka 'żona wuja’.
vaujă
n., m.
wuj, brat matki
Źródłosłów: b d/° *(vlujb: Po1- dial- v>W, kasz. pld! uj,
ukr вui nn U/’- W’H’ cz' Przestarz- ui, sła. ujo, ros. yu, sie.' Jec sľh "Z 2 s“fikfami cz; “iec, także ujka, sla. ujko,
z odpowiedniliń^^’ u{ ’ S^кo, вýйко, maced. eyjxo, odpowiedników pozaslow. por. stprus. avis 'wuj’, lit, aфai
vaul
n., m.
ul
Źródłosłów: (v)uljb II * (v)ulbjb\ poi. ul 'budyneczek albo rodzaj kosza, kłoda wyżłobiona itp., urządzone na mieszkanie dla pszczół’, w podobnym znaczeniu dł. hul, cz. ul, sła. uľ, słe. ńlj, bg. ýлей, ros. ýлей, br. вýлей, por. też maced. улиште, ukr. вýлик, z odpowiedników pozasłow. por. lit. aulys, avilys 'uľ, łot. aülis, stprus. aulis 'Schienbein’, grec. avXóq 'flet, rurka; otwór miecha’, łac. alvus, alveus 'koryto, niecka; ul; wnętrze’,
vaul-celă
n., m.
ul
Źródłosłów: Por. vayl i celə. W połabskim w znaczeniu 'uľ używane było samo vay.1 (zob. s.v.).
vausnenă
adi.
skórzany
Źródłosłów: *(v)usnenaja (rękavica) względnie *(v)umenyje (rękam-
ce-) _ Prywat przymiotnikowy od *(v)usno, utworzony za po- пЯнИVWпeřo w połabskim sufiksu -en-. Dokładnych ľdpoiednikow brak, ale por. sie. usnjen 'ts.', strus. usnijan^
4s.’
Zob. vau̯snĕ.
Źródłosłów: *(v)usta: pol. usta, dł. huśta, gł. wusta, cz. usta, sła. Usta, słe. usta, sch. usta, scs. usta, bg. устá, maced. уста, ros. poet. i dial. устá, ukr. устá, dial. вустá, br. eycmå, z odpowiedników pozasłow. por. stprus. austo 'usta’, wed. osthas m. 'warga’, awest. aośta- m. 'ts.’
vauzdă
n., f.
uzda
Źródłosłów: napWo^-1 PC^‘ U-Z<^a 'PГZУГZ^đ rzemienny nakładany
go i kiemwale,rZ^C*la w^erzc^10WeS0’ służący do przywiązywania
4s ’ \ kasVida 4s’’dl-huzda h-
ts. , cz. uzda ts.’, sła. uzda 'ts.’, słe. uzda 'ts.; Halfter’, sch.
uzda 'uzda; cugle, lejce’, scs. u zda 4s.’, hg. юздá 'ts.', ros. уэдá ts. , ukr. dial. zach. вузda ts.’ (Hriněenko), br. вуэдá 'ts.’
vå
n., m.
w
Źródłosłów: poi. w, we, kasz. v, ve, dł. w, we, wo, gł. w, we, wo, cz. v, ve, sła. v, vo, słe. v, sch. u, scs. "•bg. e, ese, maced. во, в, ros. в, во, ukr. в, у, br. в, y. —
våbĕt
v., inf.
wbić
Źródłosłów: *mbitv. poi .wbić, kasz. vbic, cz. vbiti, sla. vbiť, sie vbiti
bg. вбия, ros вбить, nkr. eбúтu, br. вбiць. - Z przedros kiem *vs- do *òгíг, zob. s.v. bajt.
våboj
pron.
obaj
Źródłosłów: *obajb, *obojiχs, *obĕ, *na obe, *oběma, *sö oběma: poi. oba m. i n., obaj m. osob., obie f., podobnie w kasz. oba, obaj, ob'e, dł. hobej dwa m., hobej dwĕ f. i n., gł. wobaj m., wobě f. i n., też wobaj dwaj, wobě dwĕ, cz. oba m., obĕ f. i n., sła. oba m., obe f. i n., słe. oba m., obe f. i n., sch. oba, obje, oba scs. oba m., obĕ f. i n., bg. dial. оба m., обе f. (Weigand), maced. обата m., o6aj4ama m. osob., обете f. i n., ros. оба m. i п., обе f., nkr. оба m. i п., oбí f., Ъг абодва aбoe, z odpowiedników pozasłow. por. lit. abu, abudu m., abidvi f.,
łot. abi, stprus. abbai m.
våbråi
n., f.
brew
Źródłosłów: *obry II *bry: cz. rzad. obrv m., sła. obrva, słe. obrv i obrva, sch. öbrva, poi. brew, kasz. breva i brva, cz. brva, scs. brsvb, ros. бровь, ukr. бровá, br. брывó, z odpowiedników pozasłow. por. lit. bruvis, skr. bhrüs, grec. ó
Źródłosłów: Prawdopodobnie późna pożyczka z dn., por. lüneb. Wåd f. 'Wade’;
vådnă
adi.
wodny
Źródłosłów: *vodbľiaja, *vodbnaja (mai- z srdn.)ьтiiсa do *vodbns: poi. wodny 'dotyczący wody, będący wodą’, w podobnych znaczeniach kasz. vodni, dł. wodny, gł. wodny, cz. vodny, sła. vodny, scs. vodbns, bg. воден, fern, водна, maced. воден, ros. водный, ukr. вóдний, br. водны, por. też z innym sunksem
słe. voden, sch. vöden.
våd'ül
n., m.
pustkowie
Źródłosłów: *oaolt, por. W innym znaczeniu, ale o tej samej budowie sieo J f. 'ein abgeästeter Baum’. - Prawdopodobnie
derywat rzeczownikowy od nie zaświadczonego w połabskim czasownika pochodzącego od *ogohti (por poi. P°r-
także poi. daw. ogól m. 'gole miejsce pustynia (Linde) oraz bezprefiksalne *дo!ь: stcz. hol f. kij, laska , cz.^ hul, gen. hoh,ros. dial. голúнь 'puste miejsce, pustkowie’, голéц 'miejsce
bezleśne’, f. 'ts.’ daw. 'las’, sła. hol, gen. hole f. laska, kij , słe. gol, gen. дoiîî. 'abgeästeter, junger Baumstamm’, strus. голь gałązka , TOS. голь 'golizna; biedota, bieda’, ukr. голь biedota, bieda (Hrinćenko), br. голь 'bieda; biedota’, co do znaczenia
Źródłosłów: *oχvejb — zachowane tylko w połabskim, por. derywat od niego w stcz. ochviti 'rozněcovati, povzbuzovati’; zdaniem Brucknera (ZfslPh, VII, s. 44) od tego wyrazu pochodzi też *oχvota (z czego później *oχota, por. våχötę), przy czym v zachowało się w strus. i lit. pożyczce akvata.
Źródłosłów: *oχotę do *oχota: poł. ochota 'dobra wola, chęć nieprzymuszona, chęć rześka, zapał, pilność; wesołość, humor, pogoda’, daw. 'jowialność, pogoda ducha’, kasz. oχota 'chęć, ochota, apetyt’, cz. ochota 'gotowość, chęć, uczynność’, sła. ochota 'ts.’, ros. oхóтa, dial. też охвóтa 'ochota, chęć’, 'polowanie’ (według Vasmera w tym ostatnim znaczeniu jako wyraz zastępczy zamiast tabu, zob. REW, II, s. 294), ukr. охота 'ts.’. — Co do dalszej etymologii istnieje kontrowersja, zob. ESBM, t. 1, s. 214-5 i 220 (z bibliografią), por. też vaχvě.
våkårst
nfl.
dookoła, wokół
Źródłosłów: *okörsts: scs. oкгьśíь adv. i praep. z gen. 'um ... herum, ringsherum , bg. окрьстп adv. 'dookoła, wokoł; blisko, w pobliżu’ ^(Gerov), ros. óкрест adv. i praep. z gen. 'dookoła, wokół , strus. okvbsts. Dalsza etymologia niepewna, może z przedrostkiem *o do *кгъśU 'krzyż’, potem też 'chrzest’ (por. w podobnych znaczeniach poi. chrzest, stpol. krzest, cz. krest, sła. krst, słe. krst, sch. krst, bg. крдстп, maced. крстп, ros. крест, ukr. крест, xpecm, br. xpecm — z pierwotnego 'Chrystus’, zob. Sławski, SE, I, s. 85-6 i Vasmer, REW, II, s. 261 i I, s. 661-2 z dalszą bibliografią,), a może się tu kryć jakiś inny wyraz, bo przy tej interpretacji trudności nastręcza znaczenie *okrbsts, które nie ma nic wspólnego z krzyżem, a po drugie w połabskim w znaczeniu krzyża występował inny wyraz (zob. s.v. krayco). Budowa jak *o-kolo, *o-kręgs, zob. ESSJ,
Źródłosłów: oforsUnica: brak odpowiedników w innych językach sjow __ Derywat z sufiksem *-ьпiсa od oksrsts dookoła (zob s v. I. våkårst) lub może z sufiksem *-ica od nie zaświadczonego w zabytkach przymiotnika sprowadzającego się do pierwotnego * oksrstbns, por. scs. okrbstbTib umliegend, um jem. befindlich’, ros. окрестный 'okoliczny’. Nazwa od tego, że chodziło o kromkę ukrojoną przez cały chleb („dookoła
chleba”).
Źródłosłów: *okvnenikt: brak dokładnych odpowiedników w innych językach słow., ale por. ros. dial. oкóнник, oкóничник 'stolarz robiący okiennice’ (Dal), dł. hoknaŕ 'Fenstermacher, Glaser’, gł. woknar 'stolarz budowlany’. — Derywat od våknü utworzony za pomocą sufiksu -inek, por. o podobnej budowie i podobnym znaczeniu såklinĕk.
våknü
n., n.
okno
Źródłosłów: пJÜл *n °kno'ts’,i scil- ókno 'szyba okienna; szyb’, bg. mo Dachfenster, Guckloch; Brückenbogen’ (Weigand), ma-
Tot Z?. TÓ.Г 0,kienny; SгУЪ (w к°P^); szyba8 w oknie’, dervwatod°*T V u вiкн° br. aкнó 'ts.’ — Pierwotny
Źródłosłów: volbjbjb, *volbjbjb języks, volbjeje męsbje:yo\.TZ^d_woh 'dotyczący wołu’ (por. np. wola skora), sl&. voli ts. . Derywat przymiotnikowy od *voh (zob. s.v. ml) z sufiksem -y-, por. o podobnej budowie korvě, gęse, ra$be.
vålĕt
v., inf.
nalać, wlać
Źródłosłów: *v5liii, *völitoje: stpol. wlić 'wlać’, cz. vliti, słe. vliti, sch. uliti, ros. влить, ukr. влúтu, br. уягць. — Z prefiksem *vd- do *liti |J *lěti, *lbję, zob. s.v. lĕjě. 0 ps. oboczności *liti, *lbję
Źródłosłów: Pożyczka, por. śrdn. wammis (|| wambis || wambois || wambós) 'bombasium, Wams’; źródłem zapożyczenia było jednak chyba jakieś dn. deminutivum na -fce.
våmåknųt
v., inf.
zamknąć
Źródłosłów: *vdmsknęti — z prefiksem vå- *vs- do tego samego czasownika, który tkwi w zomåknęt (zob. s.v.), przy czym zo- -= *га- zastąpiono prefiksem *v&- pod wpływem niem. ein-schließen na wzór takich odpowiedniosci połabsko-me- mieckich, jak vålět = einschenken, valuze - emlegen ltp.
våmącĕt
v., inf.
zmoczyć
Źródłosłów: *vsmęćiti: z prefiksem vå- -= * vs- do *męćiti: stcz. mĕciti 'ztlouci, zbiti’, słe. mećtii 'weich, mürbe machen, aufweichen , sch. mĕciti 'ugniatać’, strus. mjaćiti 'zmiękczać, robić miękkim’, por. też scs. omęćiti 'erweichen’. Czasownik męćiti jest denominativum od *męk-sk5 (zob. s.v. mąťĕ). Budowa i znaczenie formy połab. wskazuje na kalkę niem. ein-weichen (ein = va-, weich = mąťĕ 'miękki’). Znaczenie etymologiczne 'zmiękczyć’.
våmerkăt
v., inf.
oznaczać, naznaczać, napisać
Źródłosłów: Z prefiksem vå- do markojĕ (z śrdn. marken || merken, zob. s.v. markojĕ).
vån
pron.
on
Źródłosłów: *oii5, *ons sams, *jego || *njego, *jego, *slĕdsjego, *njego,
jego, *jemu, *jbmamy jemu (zamiast * jego), *mu, njimb,
*ona, *oni, *jims, *ks njima: poi. on, ona, jego, jemu || mu,
nim, oni, im, kasz. on, ona, jego, jemu J| mu, jego J| go, ńego,
nim, ońi,jim || jima, ńima, dł. wón, wóna,jego || подо, jomu,
nim, jim, jima, nima, gł. wón, wona, woni, jeho, jemu, z nim,
wóni, jim, jimaj || nimaj, cz. on, ona, jeho, jemu || mu, jim
U nim, oni, jim || nim, sła. on, ona, jeho, neho, jemu || mu,
nim, oni, im || nim, słe. on, óna, njega || ga, njemu, njim,
oni, njim, njima, sch. on, ona, njega || ga, njemu || mu, njim,
oni, njima || im, scs. onö, ona, jego, jemu, njimb, oni, jims,
njima, bg. dial. он, она, ros. он, она, gen. sg. m.-n. его, dat.
sg. m.-n. ему, instr. sg. m.-n. с ним, pl. они, dat. pl. UM ||
ним, ukr. вiн, вонá, gen. sg. m.-n. йогó || ньóгo, dat. sg. m.-n.
йомý, pl. вонú, dat. pl. ш, br. ем, gen. sg. m.-n. ягó, dat.
_ ^ • é в a .
vån
nfl.
na zewnątrz, precz
Źródłosłów: *iww: stpol. wen, cz. ven, sła. von, sie. ven, sch. van, scs. V5П5, bg. esw, ros. вон, uкг. вон, br. вон. — Ten sam rdzeń, co w шггэ, vånay, || vånai i vånə (zob. s.v.v.).
vånaidĕt
v., inf.
wejść
Źródłosłów: *vzniditi zamiast *vmiti pod wpływem tematu praes. ajd- *id- (zob. ajt, ajdą), por. stpol. wnić, wnijć, wnijdę, kasz. veńc, vendą, cz. vejiti, vejdu, sła. vojsť, vojde, słe. vmti, vnidem, sch. uпгći, ůпīđēт, scs. vsniti, vsnidę, ros. войтú, войду, strus. vniti, ukr. ввгйтú, ввiйдý, br. увайсцг.
Z przedrostkiem *vs(n)-. do *iti, *idę, zob. s.v. ajt.
vånau
nfl.
na zewnątrz, precz
Źródłosłów: *v5nu: scs. vmu adv. 'außen, außerhalb’. — Rdzeń ten sam, co w vån (zob. s.v. II. ш); końcówka *-u z pierwotnego loc., jak w *dolu, *dmu (zob. s.v. dånay, || dånaj)’, o przystawkach z dawnego loc. w słowiańszczyźnie zob. Meillet, SC, s. 4o7 8. — Formy czasownikowe zob. s.v.v.
vånă
nfl.
na zewnątrz, precz
Źródłosłów:
vånom
nfl.
tam
Źródłosłów: *oпa7Пo. stpol. otiü77i tam, illic’, cz. onam, arch. onarno ts. , sch. 077.07710 ts. , scs. ofiarno, bg. dial. ohclmo. — Formacja utworzona od zaimka *om (zob. s.v. I. ш); budowa jak *kamo, *tamo (zob. s.v. kom, tom).
våpajĕ
v., ninf.
jazgotać, wrzeszczeć, wykrzykiwać
Źródłosłów: *V5pije(tö) do *mpiti, *mpbję (*vspiję): słe. vpiti, vpijem 'schreien, schreiend sagen, rufen’, sch. våpiti, vapijěm 'wołać, krzyczeć; błagać’, scs. vspiti, vspiję 'schreien, rufen’, ros. вопить, воплю 'krzyczeć, wrzeszczeć, lamentować’, z odpowiedników pozasłow. por. łot. üpet 'schreien’, zob. Vasmer, REW, I, s. 226 (z dalszą bibliografią).
våpaus
n., m.
ogon, ogonek
Źródłosłów: “гг đI'й;Ä eкГś Meľst S Kneifs daT Ende der Weberkette am Webstuhl, der Zopf, die Quaste’, gl. wopuS f. 'ogon, warkocz’ ros опуть f., опушка f 'obszycie odzieży (futrem, futerkiem)’, tez 'skraj lasu , por. też poi. dial. opuch 'ogon’. - Z prefiksem *o- do puχ5, por. poi.'puch 'drobne, miękkie, krótkie piórka tuz przy skórze rosnące; posianie puchowe; śnieg świezo spadły , dl. puch Auf- atmen, Seufzer’, cz. puch 'puch (arch.); zaduch, smród , sła. puch 'smród’, słe. puh 'Hauch, Dunst, Flaum; Flugbrand im Getreide’, ros. nyx 'puch’, ukr. пух ts. , br. пух ts. , por. też lit. paustis 'Haar von Tieren’. Pierwotne znaczenie wyrazu po- łab. było '(puszysty) ogon’, pozostałe znaczenia rozwinęły się
metaforycznie.
våpaust
v., inf.
wpuścić
Źródłosłów: *vöpusti do *vdpustiti: poi. wpuścić, wpuszczę, kasz. vpuscec, vpuśćą, cz. vpustiti, vpustim, sła. vpustiť, vpusti, bg-, впýста, впýстиш (Gerov), ros. впустить, впущу, впустишь, ukr. впустúтu, впуи^ý, впýстиш, br. упусцгцъ.
Z prefiksem *vs- do *pustiti (zob. s.v. paystĕ).
våpăk
nfl.
znowu, natomiast
Źródłosłów: •Wiedtlebl^TvVoaS $ Шрак В,'
kieruiľku*in’nr-ľľ,ľb°\^a^- ^m,: P°'- daw. opak 'w odwrotnym
kierunku (porządku), n,z trzeba; przeciwnie, niż powinno być’,
verkehrte Seite gewendet
przewrotnie, złośliwie; zle’, bg. Óпако 'odwrotnie, nľopak opacznie , maced. опаку 'na odwrót; w przeciwną sirone myl-’ nie, na opak , ros. опак, oпакo 'na opak, na odwrót; na lewą stronę (Dal), ukr. опак na odwrot, na opak’, strus. opako opaky do tyłu, na odwroť, por. też scs. opaky 'wiederum ent gegengesetzt , z odpowiedników pozasłow. por. stind. åpSka- abseits, hinten liegend , łac. opacus 'cienisty, ciemny, czarny’.
våpost-să
v., ninf.
wpaść
Źródłosłów: *v5pasti sę, *vspadenoje, *je(sts) vspadenoje: pol. wpaść, wpadną 'padając zagłębić się w coś, dostać się do wnętrza czegoś (np. do wody)’, kasz. vpadnęc 'hineinfallen; einfallen, einen Einfall machen’, słe. vpåsti, vpådem 'einfallen’, sch. upasti, ùрađпēт 'wpaść do środka; wtargnąć’, scs. vspasti, vspa ę 'hineinfallen, befallen’, ros. впасть, впаду 'zapaść; wpasc w jakiś stan’, ukr. впáсти, впаду ts., br. упасцi s..
Z prefiksem *»»- do *pasti, *padę, por. formę niedokonaną
podəji-sə. —
våpüvodĕ
v., ninf.
wprzęgać, zaprzęgać
Źródłosłów: mpovadi(U) do *vspovaditi - z prefiksem vs- do pova- diii (zob. s.v. püvodĕ); brak dokładnych odpowiednikow w innych językach słow.
Źródłosłów: ^ *osa: pol. osa, dł. wósa, gł. wosa, cz. osa, sła. osa, słe. osa, sch. osa, bg. oca, maced. oca, res. osa, ros. oca, ukr. oca, br. аса, por. też w tym samym znaczeniu kasz. oska z odpowiedników pozasłow. por. lit. vapså 'osa, bąk’, stwn! wafsa 'osa’.
Źródłosłów: *osstbCb, *osstbci: słe. o sec, gen. ośca 'Distel; Feldscharte’ (Pletersnik). — Punktem wyjścia dla rozwoju fonetycznego wyrazu w obu językach był prawdopodobnie temat przypadków zależnych: *os$tfrca =± *os$tca, *os§tpcu *os$tcu itd., przy czym w połabskim samogłoska kontynuująca *$ w sylabie środkowej się utrzymała (våsəcaj.), natomiast w słoweńskim zanikła (ośca). — Derywat deminutywny z sufiksem *-ьсь od *osst5: poi. oset, kasz. ost || ost, dł. woset, wosetk, gł. wost, cz. oset, słe. oset, rcs. ossts, bg. ócsm, ros. ocóm, ukr. осот,
Źródłosłów: *osla: stpol. osła, poi. dziś tylko osełka, kasz. osła, osełka,
słe. ósla, sch. dial. osia, scs. osia, ros. осла (Vasmer, REW,
s. 281), ukr. ослá (Hrincenko), por. też dł. woslica, ros.
оселок. Rdzeń ten sam, co w *ostrs,
våsmĕ
adi.
ósmy
Źródłosłów: osmsjb. poi. ósmy, dł. wósmy, gł. wósmy, cz. osmy, s a. osmy, s e. osmi, sch. ösmi, scs. osms, bg. óсмu, maced. ослìu, ros. восьмой, ukr. вóсъмий, br. восьми, z odpowied-
awesT.^astəma-. P°Г‘ ^ aSmaS’SíрГUS' û5ШaS’ stind' a$ama''
Źródłosłów: vszpizdbje — derywat sufiksalno-prefiksalny od *pizda (zob. s.v. pajzdə); budowa jak våzvajmĕ
czenie podane w zabytku niezbyt jasne.
våspĕlüzĕt
v., inf.
nałożyć
Źródłosłów: * prefiksem *vsz- do *polozUi(zob. s
våspirgnĕ
v., ninf.
pęknąć, rozpęknąć się
Źródłosłów: *v5zpfgne(ts) — z prefiksem *V5Z- do *pfgnęü || *pfχnę- ti, por. pol. pierzchnąć, 'o skórze, cerze itp.: stawać się szorstkim na skutek działania wiatru, powietrza itp.’, opierzchnąć 'o skórze: pod wpływem wiatru, mrozu, gorączki itp. popękać, stać się szorstkim, chropowatym’, cs. isprsgnęti 'heraus- springen’, por. także pierzga 'grudki pyłku kwiatowego zlepione miodem, ułożone przez pszczoły w komórkach plastra, stanowiące po przejściu fermentacji mlekowej niezbędny, łatwo strawny pokarm dla młodych pszczół i starszych larw’, ros. пергá 4s.’, 'łupież’, ukr. пергá 'pierzga’, sch. prga 'rodzaj papki’. 0 dalszych nawiązaniach zob. Vasmer, REW, II, s. 337.
Źródłosłów: *v5ztsknęti, *vszUćenoje: scs. vsstsknęti 'erheben’. —
Z prefiksem *vsz- do *Uknęti, por. z innym prefiksem våtåknęt U våtåknĕt.
våstągnųt
v., inf.
wciągnąć
Źródłosłów: *v5ztęgnęti, *v5ztęgne(tö): sch. ustegnuti, üstĕgnĕm 'przyciągnąć’, scs. vdstęgnęti 'zusammenziehen’. — Z prefiksem *vsz- do *tęgnęti (zob. s.v. tągnęť).
våstăt
v., inf.
wstać
Źródłosłów: *vsstati, *mstani, *vssta *?i*ełnii *„ ^
WSiaщ, kasz. vstac, dl. wstaś, Шапù || wsZm^cz TtdH „stanu, sla. vstat vstane sle. vståti vsfå ’*■
ustanem, scs. mstati, v,stanv, ros. ec èст«„„ uk ’
ecmamu, встану br. устщь, por. też w nieco zmienbnym znaczeniu ( powstać przeciwko komuś, wzniecić powstamVl
bg. вгстана, maced. востане. — Z prefiksem *viz- do *stati (zob. s.v. stot).
våstnă
adi.
woskowa
Źródłosłów: *vośćbnaja, *vośćbnaja svĕtja: bg. вóсśчeп, вóсSчна, por. też w tym samym znaczeniu z pokrewnym sufiksem sła. voĕteny, słe. Voščêп, sch. vośtan (^= *vosk-ěm). — Derywat przymiotnikowy od *voskö, zob. s.v. våsək.
våstnü
n., n.
przęślica, ostro zakończona żerdź
Źródłosłów: *ostbno: cz. osno 'zaostrzona żerdź do łapania ryb , sła.
osno, ostno 'rodzaj wideł do łapania ryb , słe. os no >
Spitze’, pl. ostna 'Weberstrecker’.
våstrąst
v., inf.
wstrząsnąć
Źródłosłów: *vistręsti: poi. daw. wstrząść, cz. vztrasti. — Z prefiksem *vsz- do *Iręsti (zob. s.v. trąsĕ).
våstrügă
n., f.
ostroga
Źródłosłów: ostroga, *ostrogr. pol. ostroga 'metalowy kolec lub zębate kółko przypinane do buta, służące jeźdźcowi do pobudzania konia do biegu; mały pazur okrągły i ostry z tyłu nogi u niektórych ptaków (np. kur)’, kasz. ostroga 'Sporn’, dł. wótśog m. U wótśoga f. 'ts.\ gł. wotroha 'ts.\ cz. ostruha, stare ostroha 'ostroga (też w znaczeniu anatomicznym)’, sła. ostroha 'ts.’, słe. ostroga 'Sporn; Brombeerstrauch’, sch. ostroga || óstruga 'ostroga; tyczka do winorośli; jeżyna, ostrężyna’, ros. острога 'oścień, ość’, stare też 'ostroga’ (Vasmer, REW, II, s. 287), ukr. острога 'ostroga’. — Pierwotny derywat od nie zaświadczonego w połabskim *ostrs 'acutus’ (por. poi. ostry, dł. wótśy, gł. wótry, cz. ostry itd.) utworzony za pomocą sufiksu *-oga,
Źródłosłów: *t>styie(ts) do *vstykati.. poi. wtykać kas? «Kt** vlykaH, sle^ vtikati, ros. втыкать, ukr. втикáтu ’ br
утыкаць. Z prefiksem иś-do tykati, zob. s.v. tåjcě; forma niedokonana do vataknęt (zob. s.v.).
våtåin
n., m.
płot
Źródłosłów: *otym, *vå ot-упь (nom. zamiast loc.), *na otyńu, рог. ros. dial. oтáн 'ogrodzenie’ (Dal) (derywat wsteczny od oтúнитъ 'ogrodzić płotem’); o tym, że wyraz połab. sprowadza się do pierwotnej formy z *-ь w wygłosie, świadczy forma loc. sg. z palatalnym -ńĕ *-ńu. — Może i w połabskim istniał czasownik odpowiadający ros. отынить i formy våtåin, våten zostały od niego wyderywowane. — Do *tyns: stpol. tyn 'ogrodzenie, płot’, cz. tyn 'ogrodzone miejsce, twierdza, gród’, słe. tin 'Wand, Verplankung, Erker’, sch. tin 'przegroda, ściana między pokojami’, ros. тын 'płot’, ukr. тин 'ts.% br. тынъ 'ts.’ (stara pożyczka z germ., zob. Vasmer,
våtåknųt
v., inf.
wetknąć, włożyć, wsadzić
Źródłosłów: *v5t5knęti, *v5tökniti, *mUkniti dsnu: poi. wetknąć, kasz. vetknoc, cz. vetknouti, sła. votknut, słe. vtekmti, sch. utaknuti, bg. iш, ros. ukr ym^ymu, br ^
Z prefiksem *vs- do *tSknęti, zob s.v v. tabt ta^ce, VaЩсe
våtrücă
adi.
dotyczący syna
Źródłosłów: *otroćbjaja, * otroćbjaja mati, * otroćbjaja źena do *otroćb- jb• gł. otroći 'parobczy; służalczy, niewolniczy’, cz. otroći 'ts.’, sła. przestarz. otroći 'ts.’, słe. otróćji 'Kindes-, Kinder-’, scs. otroćbjb 'adj. poss. der Kinder, Kinder-’, ros. dial. óтрочий chłopięcy’, ukr. przestarz. óтрочий 'ts.’. — Derywat przymiotnikowy w funkcji posesywnej od *otroks (zob. s.v. våtrük), utworzony za pomocą sufiksu *-bj- (o sufiksie tym w tej funkcji
Źródłosłów: *otrok3 *bozbjb otrob, *jedöm jedimjb otrob, *jedm*
jedimjb urodenzjb (zamiast *urodjemjb) otrob: stpol otrok 'młody męzczyzna, młodzieniec; parobek, sługa, najemnik’ kasz. przestarz. (już nieużywane) otrok 'syn’, cz. otrok 'niewolnik’, sła. otrok 'ts.’, słe. otrok 'Kinď, 'Nebenschößling, Seitenhalm’, sch. отрок 'dzieciątko, niemowlę’, hist. 'chłop niewolny, przypisany do ziemi’, bg. poet. óтрок 'młodzieniec’, arch. 'chłop pańszczyźniany’, ros. przestarz. óтрок 'pacholę, wyrostek’, hist. 'młodszy członek drużyny książęcej w dawnej Rusi’, ukr. óтрок 4s.’, br. hist. óтрак 'młodszy członek drużyny książęcej w dawnej Rusi’. — Mimo zastrzeżeń K. Moszyńskiego (JP, XXXII, s. 200-201 i XXXV, s. 130-33) pierwotne znaczenie należy rekonstruować jako 'ten, kto nie ma prawa mówić publicznie, tj. zarówno niedorosły chłopiec jak
niewolnik’
Źródłosłów: *oko *oći, *ss oćima, *oćesa: poi. oko, pl. oczy, kasz oko, pl. očё, dł. hoko U wokoχ g\. wolto, cz. ob, pl. oci sła oko, pl. oci, słe. oko, gen. ocesa, dual. oci, sch. oko, pl. oci scs. oko, gen. oćese, dual. oci, bg. oкó, pl. onu, maced. oko pl. очи, ros. poet. око, pl. óчu, ukr. <жo, pl. oчг, br. вока pl. вóчы, z odpowiedników pozasłow. por. lit. akis, łot. acs stprus. ackis, łac. oculus, goc. augo, tochar. ak. Pierwotny temat na *-es- w połabskim widoczny w nom.-acc. pl.
Źródłosłów: *vfna: pol. wełna, kasz. velna, dł. wałma,]gł. wołma, cz. vlna, sła. iilna, słe. volna, sch. vuna, scs. vlbna, bg. вéлна, maced. волна, ros. волна, ukr. вóвна, br. вoỳнa, z odpowiedników pozasłow. por. lit. vilna 'Wollhärchen’, łot. vilna 'Wolle’, stind. ūгпā, zob. Vasmer, REW, I, s. 218-9 (z dalszą bibliografią).
våvauzdenĕ
n., n.
okiełznanie, opanowanie
Źródłosłów: *vd(v)uzdenbje (zamiast *vs(v)uzdjenbje) do *v5(v)uzditi
denominativum na *-iti od *uzda (zob. s.v. vayzdə || vajzdə) z prefiksem *vs-, por. w tym samym podstawowym znaczeniu o pokrewnej budowie stpol. obuzdaikasz. ouz- dac i obuzzĕc, dł. huzdźiś, zahuzdźiś, gł. wuzdzic, cz. uzditi, sła. uzdiť, słe. uzdåti, sch. uzdati, zauzdaU, ros. обуздать.
взнуздать.
våvådă
n., m.
książę
Źródłosłów: Zdaniem Kuraszkiewicza (SO, V ’ . *vo-=t vå-.
labskim występuje tu stara kontrajqa » - ^ w d.
sia vojvoda 'ts.’, sie. vöjvoda 'Heerführer, Feldherr sch. töievoda II vöjvoda 'ts.’, scs. vojevoda 'Heerführer, Befeh s- hXr Präfekt’, bg. войвóдa 'wódz dowodca powstańców ?W okresie niewoli tureckiej)’, maced eojeoda wojewoda, książę’, ros. hist. воевода 'dowódca, wodz’, ukr hist воевода br воявóдa. — O dalszych nawiązaniach etymologicznych zob. Vasmer, REW, I, s. 213 (z dalszą bibliografią).
Źródłosłów: Drefiksem *vsz- do bosti (zob. s.v. bust).
våzdåmĕ
v., ninf.
rozdmucha, wznieci (ogień), nadmucha
Źródłosłów: *mzdsme(ts) do *vszdęti: poi. wzdąć, wezdmę 'dmąc napełnić coś powietrzem (lub innym gazem)’, kasz. por. vzdic są /■nin 'i ii iiуИпг sa (rt. i nłd.i 'wzdac siei spuchnąc , cz. vzdouti,
vzduje ts. , sie. vzaun se, vzuujcin iuuicn6, ouĺ«oшiшuu werden (vom gebackenen Brot)’. — Z prefiksem *våz- do *dęti,
*dzmę (zob. s.v. damę).
våzdenĕ
n., n.
ubranie, wdzianie
Źródłosłów: *v5zdĕnbje — do *vzzdĕti, zob. s.v.v. våzdet-sə, våzďət.
våzdet-să
v., inf.
ubrać się
Źródłosłów: *vszděti sę, *vszdědę(ts) sę, *vtszdĕji sę, *mzděli sę, por.
vwV ľ™. 'i -rać’ wdziać’, stcz. vzdieti 'ućiniti, udělati; 'heiW oziti, da.ti; obleknouti’, słe. vzdeti, vzdem, vzdenem
scľ 6 j ľ“ ime jemaI,dem einen Namen geben’,
een’ ™ V ш^eЫV. II 'erheben, austrecken, aufle-
g , s. książkowe i przestarz. воздеть tylko w wyrażę-
niu воздеть руки 'podnieść ręce do góry’ — 7
*M- do *dĕti• ded™ - 2 pierwotną reduPlikacją w^T
która zachowała się w językach slow. szczątkowo zľb Mrfľ let, Et., s. 18-9 oraz Vaillant, GC, III, s. 303-4;’ jej śladet jest też połab forma 3 pl. pra*s. våzdedą-sə. Lehi-SpłaS ski (Gram. poł., s. 217) mniej przekonująco formę tę wyprowadza z *V5zded]9(U)-se, Rost zaś (s. 90, przyp. 2) niesłusz- nie przypuszcza, że zapis „Wåsdedangsa” może być błędem zamiast ”Wåsdenangsa . Poszczególne języki słow. modyfikowały koniugację tego czasownika w kierunku bardziej regularnym, tj. zastępując formę z reduplikacją formami *dĕję i *dĕnę, a nawet perfektywny inf. *dĕti formą imperfektywną *dějati i nadając tej ostatniej funkcję perfektywną (w językach płn.-zach.), zob. Vaillant, l.c. oraz Vasmer, REW, I, s. 347-8; przykładem takiej innowacji w połabskim jest prawdopodobnie oboczna forma våzďət (zob. s.v.).
Por. våzdevot-sə, våzďət.
våzdevot-să
v., inf.
ubierać się
Źródłosłów: *U5zděvati sę: słe. vzdćvati — imperfectivum do vzdeti, stcz. vzdievati 'vkladati’, ros. książkowe i przestarz. воздевать tylko w wyrażeniu воздевать руки 'podnosić ręce do góry’, strus. vözdĕvati 'podnosić; wdziewać, ubierać . Imperfectivum do *vözdĕti (zob. wyżej, s.v. våzdet-sə) z sufiksem
våzdrizal
n., m.
pas, pasek
Źródłosłów: *VЫřżьIь, *jbzdfżblb - fzrltÄ ros' nP. słe. vzdŕzati 'aushalten, erhalten,
держаться 'wstrzymać się’), por. o podobnej budowie bez przedrostka drizal; o formacjach z rozmaitymi odmianami su- fiksów zawierających -/- zob. Sławski, ZSP, I, s. 103 114. — W połabskim postać -dri- zamiast spodziewanego -dir- niejasna, Lorentz (ZfsIPh, III, s. 315) wyprowadzają z pierwotnego
*derźbls (obocżnego do *dfzblö).
våzdroz
n., m.
głos, sposób śpiewania, melodia
Źródłosłów: *vsz(d)raz5 (z wstawnym d między z a r, podobnie jak striz z wstawnym t między s a r, zob. s.v.): poi. dawne wzdraz, wzraz 'wzrażenie, wzrażanie, odbicie; podobieństwo, obraz, kształt’ (Słownik Warszawski), por. też z innym prefiksem poi. wyraz 'słowo; obraz, wyobrażenie, piętno’, gł. wuraz 'wyraz, wyrażenie; nacisk; wybuch; uderzenie’, cz. m/raz 'wyraz (twarzy); słowo; przejaw; wyrażenie’. — Derywat bezsufiksalny od *v5z-raziti (por. np. ros. возразить 'zaoponować’).
Źródłosłów: *vszdějati, *V5zději, *vtzděmjb (*vuzdejanzjbl), *vszdě- n-(oje, -aja?) (*vzzdějanA), *jesb vszdenaja (*vszdĕjanajal)
odpowiedniki w innych językach słow. zob. s.v. våzdet-sə.
våzlezĕ
v., ninf.
wejść (na górę), wspiąć się, wdrapać się, wleźć
Źródłosłów: *vözlěze(tö) do *vszlĕzti: scs. vszlěsti, vszlězę hinaufstei- gen, besteigen’, ros. взлезть, взлезу 'wdrapać się, wspiąć się, wleźć’, por. też sch. uzlaziti 'wschodzić, wspinać się (do goryj.
Z prefiksem *U5z- do *lězti (zob. s.v. leże).
våzlĕt
v., inf.
nalać, polać
Źródłosłów: *vzzliti, *vözhjanoje: ros. возлить, scs. vsz tja fiksem *V5Z- do *liti (zob. s.v. leje).
våzlodot
v., inf.
załadować, naładować
Źródłosłów: z prefiksem våz- *vsz- do lodot (zob. s.v.).
Źródłosłów: *v5z(v)umtje — dokładnych odpowiedników brak, ale por. od tego samego rdzenia i w tym samym znaczeniu poi. rozum, kasz. rozem, cz. rozum, sła. rozum, słe. razum, sch. razum, scs. razumb, bg. разум, maced. разум, por. także dł. przestarz. i wumĕńe 'Verstehen’, cz. uměni 'sztuka’, sła. umenie 'ts.’. — Budowa jak scs. bezumije, sch. bězümlje, cz. bezumi itd.
våzvidĕt
v., inf.
podnieść, wznieść, postawić
Źródłosłów: *mzvoditi: stcz. vzvoditi || zvoditi 'zdvihati, zvedati’, sch. uzvoditi 'prowadzić w górę; zakładać osnowę’, bg. вбзвóждам erheben (Weigand), ros. возводить 'wznosić, stawiać’. —
Z prefiksem *vsz- do zvoditi (zob. s.v. vide).
våzvoʒ'ăt
v., inf.
wznosić, podnosić, stawiać
Źródłosłów: Pierwotne iterativum do *vzzvoditi (zob. I s.v. vazmdět). v !
våzv'ųzăt
v., inf.
podwiązać
Źródłosłów: *vözvęzati, *i>5zvęzansjb (vardol z niem V sr. „ 'hinauf-, daraufbinden’, strus. vszvjazati 'zawiązać’’- 7 fiksem *vöz- do *vęzati (zob. s.v. vęzət). ' pre'
våzzinĕt
v., inf.
spłoszyć, wypłoszyć
Źródłosłów: *vbzzeniti (zamiast *vnzgznati pod wpływem tematu praes.), *V5ZŽeпi do *vszgmati, *vtzzenę: pol. rzad. wzegnać 'goniąc spłoszyć’, słe. vzgnåti, vzzenem 'ts.’, scs. mzgmati, vszdenę 'vertreiben’, ros. взогнáтъ 'spłoszyć, wypłoszyć’ (Dal). — Z prefiksem *vsz- do *gsnati (zob. s.v. zinĕ).
vąd'ol
adi.
zwiędły
Źródłosłów: *vędĕh, *vędĕla — ptc. praet. P“s'0*j ^“^dzal nego w połabskim czasownika, ktorego infini ^
się prawdopodobnie do *vędĕti]W pozostałyc ję У ^ czasownikowi temu odpowiadają przeważniena «ein *-ne- U *-no-, por. poi. więdnąc skutek utraty wody w komórkach, o ros > znacZeniach % siły, Zdrowie’, daw. 'wysychać’, w ИЩ|всЬ. rfmrf, gł. Щаđпус, cz. vednouti, sła. vadnut, s be eń*a, dial. zach. вена, ros. вянуть, ukr. в’янути, bT вìпть, ale znane są też formy bez tego sufiksu, por. sla vadtť 'tS$ť, moriť', sch. vćditi 'słabnąć, więdnąc, chudnąc , dial.
też 'tracić barwę, blednąc’.
vązĕ
nfl.
węziej
Źródłosłów: *ęźe: por. scs. рžе, ros. уже. — Pierwotnie adi. nom.-acc. sg. n.
vecĕ
v., ninf.
krzyczeć
Źródłosłów: Znaczenie 'woła, przywołuje’ rekonstruuje się na podstawie notatki Henniga zamieszczonej przy zapisie wyrażenia vizeně vecnĕk (zob. s.v. vecnĕk). Por. także Rost, s. 151, przyp. 24.
*
Może jako 'głośno mówi’ z pierwotnego *větje(tn) (inf. vĕtati): cz. skostniałe vece 'mówi, rzecze’, por. o nieco innej budowie scs. vĕstati 'sprechen, verkünden’, vĕśtanije Stimme, Schall’, ten sam rdzeń też zapewne w scs. vetö 'Beschluß, Übereinkunft, Pakt’, strus. vĕU 'rada’, ros. совет 'ts.’,
ответ odpowiedź’.
Źródłosłów: *vetjbniks: sch. vijećmk 'radny, członek rady’. — Może derywat z sufiksem *-ъпiкъ od tematu praes. czasownika *větati (zob. s.v. vecě). Punktem wyjścia znaczenia w połabskim mogło być 'krzykacz, zaganiacz’
vedącĕ
adi.
wiedzący
Źródłosłów: *vĕdętjbjb (zamiast *vĕdętjbjb) do * věděti: poi. wiedzieć, kasz. vegec, dł. wěześ, gł. wjedźeć, cz. věděti, sła. vedet, s e. vćdeti, scs. věděti, por. też ros. ведать, ukr. eioamu, r. вéдаць.
Źródłosłów: Pożyczka w dwóch wersjach: z dolnoniendeckiego wech (ueχ) i z wysokoniemieckiego weg (vek).
vexvĕ
adi.
wiązki chrustu, faszyny
Źródłosłów: *věχsvy (zamiast *věχy pod wpływem ® ^słomy ga-
do *vĕχa: poi. wiecha 'wiązka czegoś, zw »sťroh-
}ęzľ, stpol. 'wierzchołek, czubek drzewa, .
wisch als Zeichen des Verbotes, Hegewis , g • CZySZCze-
w«sch; Grenzzeichen’, sła. viecha rg Sun(i Spundzapfen; Jla, zapalania i in. celów)’, słe. veha P ’ a ostatniej Wirtshauszeichen’, ros. веха (u Dala z akcentem
sylabie) 'Wiecha; tyczka’, ukr. e&a 'wiecha; drogowskaz’, pot,
& Jvich 'wiecheć, miecha’.
velt'ĕ
n., m.
świat
Źródłosłów: Późna pożyczka z niem. Welt,
venst'ĕ
adi.
połabski
Źródłosłów: *vendbsky — forma utworzona od niem. Wende, Wen- đuсД za pomocą sufiksu -sie *-ЬSку, nazwa Wende uży-
a była dawniej w memieckim w odniesieniu do Słowian,
^ У0;
f‘fsCT746-7dUjąCyCh Z NiemCami’
vernă
adi.
prawdziwy
Źródłosłów: v*věrbnoje do *venns: poł. wiemy 'dochowujący komuś, czemuś wiary, lojalny; zgodny z oryginałem’, stpol. 'prawdziwy’, kasz. věmi 'dochowujący wiary, oddany’, dł. wěmy 'glaubhaft, wahr; treu, ehrlich’, gł. wěmy 'ts.’, cz. věmy 'dochowujący wiary; zgodny z oryginałem’, sła. vemy 'ts.’, słe. vćren 'gläubig; treu’, sch. vjeran, vjema 'dochowujący wiary, lojalny; dokładny; wiarygodny’, scs. věnns 'gläubig, treu, zuverlässig, des Glaubens’, bg. верен, вярна 'wierny, prawdziwy, pewny’, maced. верен 'ts.’, ros. верный 'słuszny, trafny; dokładny, zgodny z oryginałem; pewny, niezawodny’, ukr. вíрний 'ts.’, br. верны 'ts.’. — Derywat przymiotnikowy od *uěra, utworzony za pomocą sufiksu *-ьпъ, por. poi. wiara, dł. wĕra, gł. wjera, cz. mra, sła. viera, słe. vera, sch. vjera, bg. вяра, maced. вера, scs. věra, ros. вера, ukr. eipa, br. вера.
Źródłosłów: *větrbnica: słe. vćtmica 'Windfahne; der Flügel an einer Windmühle; Windmühle’, por. w tym samym znaczeniu o zbliżonej budowie sch. vjetrenica, częściej vjetrenjaća,^ ros. dial. ветреница (Dal), a także poi. wiatrak, dł. wětśnik, cz. vĕtmik. — Derywat od votĕr jak papəmaićə od papår (zob.
s.v.v.).
vĕ
nfl.
w ciągu, przez, podczas
Źródłosłów: *o, *o noktb (do *0 I) *obb, zob. s.v. vib), por. kasz. ob noc 'na noc’, dł. hob noc 'die Nacht über’, gł. wob nóc 'w ciągu nocy’, słe. ob noc 'bei der Nacht; über Nacht’, sch. ob пōć przez noc’, scs. ob пošîь 'die Nacht hindurch’.
Źródłosłów: *orębiti У *obrębiti: poi. obrębić, gł. wobrubić, cz. obrou- biti, sła. obrńbiť, sie. obróbiti, sch. obrńbiti, ros. обрубить, br. абрубгцъ. — Z prefiksem *o- || *oó- do *rębiti (zob. s.v.
vib
nfl.
w ciągu
Źródłosłów: *oЬ(ъ) II *o: poi. ö z loc. w znaczeniu czasowym określa
czas dziania się czegoś (np. o północy, o poian 'u), ,^sz'’ obe z acc. 'przez, w ciągu, podczas’, np. o je ^
dl. wo, ho, hob z acc., np. wo tśi mjasece in rel ,, rhuh, «к: ’ Wnib’ hnb tensamy cas 'um dieselbe Zeit
tydzień o polnoci o polnocy ,sit. 'zeitweise’, sch.
dan 'bei Tage’, ob noc 'bei der Nacht , л7Píì;a’ ob z acc.,
° Z loc., „pg о Bòžiću 'około Bożego ^ ^
«!>• ob dan 'przez dzieli’, 0,),noc wacht hindurch’, ros. 1 loc. m. in. 'podczas’, np. ob noslb
vibesĕt
f : j:a| Q fo w’ z loc., np. o заре o świcie , ukr. o
ľloc 'np. o'сьóмiй годúнi ’o siódmej godzinie’, br в V z loc np. a tuócmaS гадзiне 'o szóstejgodzmie . - Postaci *0 i *ob w niektórych językach slow zroznicowaly się semantycznie, zob. Koрečпý, ESSJ, 1, s. 132-10 Mozę i w połabsk.m vib miało inną funkcję niż vĕ (zob. s.v.), ale nie wykluczone jest także, że podane przez zapisywacza znaczenie Vorige Woche’ nie jest dokładne i przytoczone wyrażenie należy rozumieć
•
vibesĕt
v., inf.
zawiesić, przewiesić
Źródłosłów: *ob(v)ĕsiti, *ob(v)ěsi(ts), *ob(v)ĕsild sę, *ob(v)ěśensjb, *(vardol z niem., zob. s.v. vardot) ob(v)ĕśenöjb: poi. obwiesić 'powiesić na kimś lub na czymś dużo czegoś’, niedok. obwieszać, stpol. obiesić 'powiesić, odebrać życie przez powieszenie , obiesić się 'popełnić samobójstwo przez powieszenie’, kasz. obvesĕc, obveśac 'powiesić na czym dużo czego’, dł. hoUe- syś hängen, aufhängen, henken’, hobesyś se 'sich aufhängen, sich hängen, sich erhängen’, gł. wobĕsyć, niedok. woběśeć 'powiesić (kogoś)’, wobesyć so 'powiesić się’, cz. obĕsiti, obĕsiti se ts. , s a .obesit, obesit sa 'ts.’, słe. obĕsiti 'hängen, aufliängen’,
\^a/ UenJanden) hängen’, sch. óbjesiti 'powiesić, zawiesić’,
o jesz г se powiesić się’, scs. obĕsiti 'aufhängen’, obĕsiti sę
Г,“ēвП\ Slch hängen an’’ obĕśati 'aufhängen’, bg. sir X’ CmLt P°wiesić\ pot. 'zawiesić’, oбéся ce 'powie-
DnklľVieSIC- S1j ’ zaw*sn%ć\ maced. oбесu, се oбесu 'ts.’.
kladnymi odpowiednikami czasowników polab. są formy
vibesăt
v., inf.
zawieszać, wieszać
Źródłosłów: *ob(v)ĕĕati, *ob(v)ĕĕamjh — formy niedok. do *obvěsiti zob. s.v. vibesĕt. ’
vibĕt
v., inf.
ociosać
Źródłosłów: obiti, *les5 obiti, *nogę obiti: poi. obić 'wysmagać, wy- chłostać; nadtłuc, utrącić kawałek; pokryć coś czymś’, kasz. ob'ic 'zbić (kogo); wymłócić cepami; ociosać (drzewo)’, dł. hobiś 'herimterschlagen, abschlagen’, cz. obiti 'pokryć coś czymś’, sla. obiť 'ts.; uderzeniami strącić z czegoś (zwykle
o owocach)’, sie. obiti 'verschlagen, schalen, auszimmern’, sch. obiti 'wyłamać, wybić; wymłócić, wyłuszczyć kukurydzę’, scs. obiti, obiję 'umwickeln, einhüllen’, ros. oбúтъ 'pokryć; obtłuc, obłupać’. — Znaczenie 'ociosać’ w połabskim, kaszubskim i słoweńskim rozwinęło się zapewne poprzez obtłuc, o
łupać’.
vibădai
n., pl.
resztki słomy niezjedzonej przez bydło
Źródłosłów: *obĕdi (z pierwotnego *objědi w wyni u j^ppen
dl. hobjeźi 'das übrig gebliebene Futter, a ^ 0bjedki gerafft wird’, gl. wobjedź 'resztka po jed:геш, , • Viehfutteriiberreste’, ros. обгéдки, oбueдu ■ (
vibmoitenă
adi.
wynagrodzony
Źródłosłów: *obrriyte.n(oje?) do *obmytiti: sie. obmititi 'bestechen’, bg. обмитя, oOMvmmu 'oclić’ — denominativum od *myto (zob. s.v. moj/e), por. z innym prefiksem stpol. podmycać 'przekupywać’, podmycenie 'przekupienie, przekupstwo’.
vibortăt
v., inf.
obrócić, odwrócić
Źródłosłów: *obvortĕti (zamiast *obvortiti), *obvorti-sę, *obvortilö sę: poi. obrócić 'pokręcić czymś dokoła; skierować, zwrócić ku czemuś’, obrócić się 'zrobić obrót; zwrócić się’, w podobnych znaczeniach kasz. obrócec, obrócec są, dl. hobrośiś, hobrośiś se, gł. wobroćic, wobroćić so, cz. obratiti, obrdtiti se, sła. obrdtiť, obrdtit sa, sch. obrdtiti, obrdtiti se, scs. obratiti, obratiti sę, ros. przestarz. оборотить, оборотиться. — Z prefiksem ob- do *vortit.i (zob. s.v. vortət); uproszczona grupa bv ■=* b w vibortət II vĕbortət jak w vibesĕt, vibesət.
vibov
v., ninf.
pokazać
Źródłosłów: objaw do *objavih: poi. objawić 'dać wvra? c,L i
k,e swemu uczuciu, stanowi); okazać’, stpol. 'podaľdo X domosci, rozgłosie , cz. objem 1 odkryć, wykryć’, sla. objavif -ts.’, Sie. objamb ogłosić, obwieścić’, w tym samym podstaľoi
wy ni znaczeniu sch. objamU, scs. obnviti, bg. обявя oбявúш maced. oojaeu, ros. объявить, ukr. oб’явúтu, br. aб’явíцъ
vibråjĕ
v., ninf.
skopać, przekopać
Źródłosłów: obryje (iö), *obrytoje, *obrytoje lędo do *obryti: kasz. obrĕc 'dookoła przekopać’, dl. hobryś 'umgraben, um etw. herumgraben’, gl. wobryć 'okopać’, cz. obryti 'ts.’, sla. obryť 4s.’, sie. obnli 'umwiililen’, sch. óbriii 'ts.’, ros. обрыть 'zryć; obkopać’, br. пбрúцъ 'zryć’. — Z prefiksem *ob- do *ryti (zob. s.v. råjĕ).
Źródłosłów: *ovbćę: pol. owczą 'jagnię’, kasz. ovćą 4s.’, słe. ovće 'ein
schlechtes Schaf’. — Pierwotne dem. do *ovbca (zob. s.v. vićə),
w połabskim jednak utraciło ono charakter deminutywny podobnie jak svajną.
vicenă
adi.
owczy
Źródłosłów: *ovbćenoje, *ovbćenoje męso — derywat przymiotnikowy
o ovbca (zob. s.v. vićə) utworzony za pomocą produktyw-
S sufiksu *-en-. — Brak dokładnych odpo
rny”'owľzy’mny j?ZykÓW slow-’ a,e P°r- dl- vojcny, woj-
Źródłosłów: *oдпeпф, *kamy oдпепф, *oдпeпф (kuel z niem., zob. kuvål),*ognenyjĕ, *ognenyjĕ klĕśěĕ.. sie. ognjen, sch.ognjen.
Derywat przymiotnikowy od *oдпь (zob s.v. vtďen), utw0. rzony za pomocą produktywnego w po abskim
vijąc'ă
adi.
wiejący
Źródłosłów: do * vejati: poi. wiać
vijąćə śüpə 'wiejaczka’: Wyangsia Schippia 'Worff-Schip- pe’ H, Wjangsia B, Wiangsia C.
*vĕjętjaja, *vĕjętjaja (śüpə z śrdn.
'dmuchać, poruszać się (o wietrze); czyścić ziarno przez rzucanie go pod wiatr’, w tych samych podstawowych znaczeniach kasz. våc, dł. wjaś, gł. wĕć, cz. våti, sła. viať, słe. vejati, sch. vijati II vejati, scs. vĕjati 'wehen’, bg. вéя, maced. eee, ros. вéягпъ, ukr. вгяти, br. вéяцъ, z odpowiedników pozasłow. por. stind. våti 'wehť, väyati 'blasť.
viklip
n., m.
snop, snoepk
Źródłosłów: *oкIeръ, *jęćbľiaja oкiеръ (|| *okleps): kasz. oklep, oklepu m. snop wymłócony tylko z co lepszego ziarna, krajany potem koniom na sieczkę’, dł. woklep, woklepa m. 'ts.’, gł. woklep, wo- epje . ts., cz. oklep, oklepi f. 'ts.’, sła. oklep, oklepa m. 'ts.’, por. ez sch. oklepine 'drobna słoma pozostała po młóceniu’ i o po o nej budowie ale w innym znaczeniu ros. оклéп 'клепань, полосы, листы, ковка, чем што оклепано’ (Dal). —
IjZП^П actionis od *oklepiti, *oklepati, por. dł. ho-
sch yW^m 1C Sn.0fP,’ w°klepać 'vorschlagen (beim Dre- en) , cz. oklepati 'klepånim zbaviti nĕceho’. — Wyraz po-
lob sprowadza się do postaci z iGГбтп тгмлiл • postać *oklept rozwinęłaby się w viklep.
vikol del
v., ninf.
zboczyć z drogi, odejść
Źródłosłów: Z śrdn. wiken 'weichen, cedere’ lub weken 'weich machen erweichen’; zakończenie połab. -ol *.a/s; co do partykuły del zob. s.v. dal || del || doi.
vikųsĕ
v., ninf.
ogryźć
Źródłosłów: *okęsi(tö) lub *okęśe(tö), *okęsan(oje?) — z prefiksem
*o- do *kęsiti (zob. s.v. kęseť), *kęsati (zob. s.v. kęsoje). W językach slow. czasownik ten występuje zarówno w formie na *-iti, jak *-ati, zob. Sławski, SE, II, s. 121. Por. poi. daw. okę-
sic 'obgryźć, okroić’, okęsować 'obgryzać, okrawać , dł. w kusaś (imperfectivum), hobkusyś (perfectivum) bebei en, e nagen, nagend essen’, gl. wohkusać 'obgryźć, nadgryźć , wo kusowaó 'obgryzać, nadgryzać’, ros. обкусать o gryzc •
vilĕ
nfl.
wiele, dużo
Źródłosłów: *velbje, *tako velbje, *ne tako velbje, *kako vehje, *na-vętje: pierwotnie forma nom.-acc. sg. n. do *vehjb 'wielki,
duży’, por. poi. wiele 'dużo’, stpol. wieli 'duży, znaczny pod
11 • / 1 1 # 1 1 •
«« f /W I #4 J-i «V\ «« Л I rv T« /41 I f lir»« П W Л Г7 If ď% Л Л I % ГУ К T 9 li ЛП «4 ч »
'wielki’, wele 'wiele’, gł. wjele 'wiele’, cz. daw. vele 'bardzo’, sie. stare i dial. veli 'wielki’, sch. vele 'bardzo’, velji 'wielki, ogromny’, scs. velije 'bardzo’, velijb 'wielki’, bg. веле- (tylko w złożeniach) 'wielko-’, ros. przestarz. велий 'wielki’.
vilkăm'ol
v., ninf.
powitać, przywitać
Źródłosłów: Utworzone od dn willkamen adi. 'willkommen’-
Źródłosłów: *ojbnica: słe. ójnica 'ein Arm der Gabeldeichsel’, ojnice
pl. Gabeldeichsel’, cz. ojnice 'korbowód, drąg korbowy’, daw.
sznica, ramię dyszlowe’. — Derywat utworzony za pomocą
su rsu -ьпiсa od *oje, por. stpol. oje 'dyszel’, w tym samy*11 znaczeniu dł. wójo, gł. wojo, sch. óje.
vin'ă
n., f.
woń, zapach
Źródłosłów: von ja: poi. daw. wonią 'woń zan a., i kasz. vońå 'woń, zapach’, cz. mńĕ 'ts ’ ’sla „’/°W.?ni,e”ie’’ vónja 'ts.’, sch. vönja 'ts.’, scs. vonja 'ts ’ be 1« - S' ’ -le’ ukrJ rzad. вонь 'smród’ (Vasmer podaje г^^Г/.^Г0 !’ REW, I, s. 225), strus. vonja 'zapach; woń’. ’ ’
Źródłosłów: *opravenbje (zamiast *opravjenbje) do *opraviti: pol. oprawić 'zaopatrzyć książkę w okładkę’, daw. 'oporządzić, wyremontować’, gl. iDoprawić 'poprawić; odnowić’, cz. oprą- viti 'naprawić; odnowić, odremontować’, sła. opraviť 'ts.’, sie. opråviti 'verrichten, besorgen; ausrichten’, sch. opraviti naprawić; zrobić’, bg. опрáвя 'oporządzić; poprawić, naprawić , maced. onpaeu 'uporządkować’, dial. 'przygotować’, ros. оправить 'poprawić; oprawić (w co)’, ukr. опрáвити 'ts.’, br. апрáвiцъ 'oprawić (w co)’. — Derywat od *pravs (zob. s.v. provĕ) na *-iti i z prefiksem *o-.
vird'ăt
v., inf.
chłostać
Źródłosłów: *v(gati, *vŕgaje(tS), *vf gaji-jego: poi. wierzaaŕ
.(0 zwierzęciu) kopać tylnymi nogami’, prze„. 'bn’towa?sľe™ kasz. věrgac są wierzgać; (o drzewach) kołysać siť, dSi (se), wergam (se) schleudern, (un_ werfen)’,gl. щeгЫ ?“ ham ts.’, cz. vrhati rzucac, ciskac’, vrhati se 'rzucać sie’ Z vrhať, vrhat sa ts. , bg. вiргам 'schleudern’ (Weigand)* ros" вергáтпь 'rzucać; wywracać’ (Dal). — Rost (s. 142, przyp. li) zwraca uwagę na fakt, że pojęcie rzucania często przechodzi na pojęcie bicia, smagania i przytacza przykłady z lit. (smogti 'werfen, schlagen, peitschen’) i holender. (smakken 'werfen, schlagen’, tak samo również w śrdn.).
Źródłosłów: *Vьšъ, *vbśe, *vbśego, *perky vbśego, *vbśę, vbsi^ os
vbśems (zamiast *vbśĕχ5) do *уьśь || *уьśь, *ььśe || VЬŚe, v ^
j| *Vьša (formy z i są zach.-słow., formy z s *e_
wsch.-slow.): w poi. zaimek ten zachował się у których przypadkach, por. wszego, wszech, wsze , ^ ttfa, wso, gł. wśón, wśa^wśo, stcz. ves, ^ we’SCs. Ves, vså, vse, sch. sav, sva, sve, daw. i di • > ^ ^ VbSb, vbsa у vbsija, vbse, ros. весь, ec-ff, ecc* . ilisznje połab.
br. увéсь, уся, усё. - Lehr-Sptawiński n.eslus/шe p
formy wyprowadza z *vbsb, *vbscgo itd. (Gram. poł., s. 191), gdyż w językach zach.-slow. było tu š, nie s,
visainĕ
n., f.
osina
Źródłosłów: *osiny do *osina: stpol. i pol. rząd. osina (częściej osika), kasz. osĕna (częściej oska), dł. wósyna (też wósa, wósyca), gł. wosa, wosyca, daw. wosina, cz. osika, dial. osina, sła. osika, słe. jasika, jesika, sch. jåsika, bg. ясúкa, maced. jacuna, ros. осина, ukr. oсúua, oсúкa, br. aсг'нa. — O dalszych nawiązaniach zob. Vasmer, REW, II, s. 282.
visaipait-să
v., inf.
pocałować się
Źródłosłów: osypiti sę, *osypata sę, * osypi do *osypati || *osypiti' poi. rzad. i stpol. osypać 'oprószyć, obrzucić, obsypać’, w tym samym podstawowym znaczeniu dł. hosypaś, gł. wosypać, cz. rza . osypati, częściej obsypati, sla. osypať, słe. osipati, sch.
visedanisnə - visě
. scs. osypali, ros. осыпать ukr
%пáтщ обсýпати br. oсûпаць, абсúпTцT~ Znlc“™“’ nhb 'całować mogło się rozwinąć z 'obsvnaŕ „„ , ,zcme |’,b'objąć’, 'otoczyć’, por. stcz. osypati 'otoczyć’ Nи ^П^aШ‘’ „ożliwość wskazuje Brückner, ZfsIPh, VIII, * 441-2 - w* czej, .nnieJ Pf ekomiJVo Rost s. 131, pt2yp. 21 (wyprowXa , Wissljeibaitsa) oraz Lehr-bplawmski, SO, VI, s. 22-3 (wľale , takimi wyrazami, jak sie. sipiti 'schwer atmen’ J T
Źródłosłów: *vbśakoje, *vbśakajego do *vbśab (w językach zach.-słow.)
К *vbsak5 (w pozostałych językach slow.): stpol. wszaki 'każdy, wszelki’, w tym samym podstawowym znaczeniu dł. wśaki (przestarz., teraz zwykle ’šaкi), cz. książk. i przestarz. уšaкý, słe. vsak, sch. svaki, scs. vbsakt, bg. всéкu, ros. всякий, ukr. всáкий, br. усякi.
vissăct
v., inf.
rozrąbać, pociąć
Źródłosłów: *liozsěkt.i, *iiozsěće(ts) z pierwotnego Uvzsěktxorne- će(tö): poi. rząd. rozsiec, rozsiekę ‘rozsiekać, porąac , walki, w sztuki’, w podobnych znaczeniach j pü_’
sch. råsjeći, rasijećěm, bg. раэсека, Paз^eчe^ÜUý br< pac-
сечe, ros. рассечь, рассеку, ukr. P^^J^ pokrewnecz. сячи, рассéч, por. tez w podobnych:zn . tku i przyimku ozsekati, sla. rozsekať. — 0 połab. p • „
visstrăl'onă
adi.
rozwalony, roztrzaskany, rozstrzelany
Źródłosłów: yozstrĕljanoje (z pierwotnego *orzstrĕljanoje) do *orz- strěljati: pol. rozstrzelać 'dokonać na kimś egzekucji za pomocą broni palnej’, kasz. rozstŕelac 'ts.’, ukr. розстрiляти 'ts.; wystrzelać (amunicję)’, ros. расстрелять 'ts.; zniszczyć (w wyniku strzelania)’, por. też cz. rozstŕeliti 'przestrzelić, roztrzaskać (np. ramię), rozsadzić (np. skałę’), sła. rozstreliť'ts.\
Derywat od *strĕliti (zob. s.v. strelĕt) z prefiksem *orz- (w połabskim u̯oz-, o rozwoju prefiksu *orz- w viz- w połab- skim zob. s.v. viz).
vist
v., inf.
wieźć, jechać
Źródłosłów: *vezti, *đзпu vezti, *veze(ts), *dmu vezeŕi*) * / ,
{t0 z dn., zob. s.v. 11 (O) *vezenoje, uJn
doi z niem., zob. s.v.): poi. tmezc, ,«02ę 'transportować coś
lub kogoś z miejsca na miejsce za pomocą jakiegoś środka lokomocji’, w tym samym podstawowym znaczeniu kasz vezc vezą II vozą, dł. wjasć,wezu, gł. wjesć, wjezu, cz. vezti] vezu sła. viezť, vezie, sch. vesti, vezĕm, scs. vesti, vezę, ros. везти] везу, ukr. везти, везу, br. везцi, z odpowiedników pozasłow. por. lit. vezti, vezii 'wieźć’, stind. våhati 'wiezie, prowadzi’, va- zaiti 'wiezie, ciągnie’, łac. veho 'wiozę’.
viståucĕ
v., ninf.
roztłuc
Źródłosłów: *Uoztlce(ts) (z pierwotnego *orzt[ćet6) do *orzt[kti: poi. roztluc, roztlukę, kasz. roztluc, roztlĕce, dł. roztluc, ioz- tłuku, gl. roztolc, roztolće, cz. roztlouci, roztluku, roztlcie, słe. razlólći, raztólćem, sch. rastńci, ras ucem,
растолочь, растолку, ukr. || Ш
стаỳчьí. — Z prefiksem viz-±= V0Z~^ ь sv viz
(zob. s.v.); co do samego prefiksu w połabskim zob. s. .
Źródłosłów: *jeśćerica || *jaśćerica: stpol. ies2C~e^_; 'wieSzczerzyca, Szczerzy ca, jeden przykład z protetyczny
kasz. veśćeŕĕca, cz. jeśtĕŕice, sła. jasieńca ros. ящерицу strus. jaśćeńca, por. też w Słowniku kaszubskim 1 obłockiego (Chełmno 1887) wieszczórka 'jaszczurka1.
vistaizĕ
v., ninf.
ostrzyże
Źródłosłów: *ostrize(tľ>) do *ostrigti\ poi. ostrzyc, ostrzygę, kasz. ostŕic, ostreźe, słe. ostnći, ostnzem, sch. óstrići, ostnzĕm, bg. острúжa, острúжeui, maced. остриже, ros. остричь, остригу, острижёшь, ukr. острúгти, острижý, br. астры.гчы. — Z prefiksem *o- do *strigti (zob. s.v. straizĕ).
Źródłosłów: *otećenoje do *otekti: stpol. ociec 'opłynąć wokół; opuchnąć, nabrzmieć’, por. też ocieczenie 'puchlina, nabrzmiałość’, dł. hośac 'abfließen’, cz. otćci 'opuchnąć, nabrzmieć’, sie. oŁéči 'ts.’, sch. oteći 'ts.’, bg. omem 4s.’, maced. отече, ros. отечь 4s.’, br. aцячьí. — Z prefiksem *o- do *tekti (zob. s.v. ticĕ).
vitkom
nfl.
skąd
Źródłosłów: *otskamo — innowacja połab. powstała w wyniku z oze nia przyimka. vit (zob. s.v.) z adv. кот (zob. s.v.), por. o po dobnej budowie bg. oткъòé\ forma oboczna do po re\ pod względem budowy vitkęd (zob. s.v.).
vitkųd
nfl.
skąd
Źródłosłów: *otskęds: stpol. odkąd 'skąd, z k^eg0 rjll^JS ^li wótkud Щ 'od kiedy’, kasz. odkęd 'od kiedy’, dl. d.al * ^
skąď (prawdopodobnie pożyczka z cz., я°
EWSS, s. 1676), cz. odkud 'ts.\ słe. odkód 'ts.’, sch. ótkud ótkuda 'ts.’, scs. otskędu 'wolier’, ros. откуда 'ts.’. — Formacja utworzona za pomocą przyimka *ots (zob. s.v. vit) i zaimka *kęd- z rozmaitymi rozszerzeniami;
vitmåknųt
v., inf.
otworzyć
Źródłosłów: otsmsknęti: poi. odemknąć, kasz. odemknęc, dł. wóte- mkniiś, wótamknuś, gl. wotamknyć, cz. odemknouti, sla. odo- mknuť, sch. odmåknuti, ros. отомкнуть. — Rdzeń ten sam, co w zomåknęt (zob. s.v.), por. także bez prefiksu poi. mknąć 'poruszać się bardzo szybko, pędzić, sunąć’, kasz. mknęc 'ts.’, cz. mknouti 4s.’, sla. mkniiť'ts.’, słe. mekniti 'rücken’.
vitör
v., ninf.
otworzyć
Źródłosłów: *otvori do * otvoriti: pol. otworzyć, dł. wótworiś, gl. wo- tworić, cz. otvoriti, sla. otvorif, sie. otvoriti, sch. otvoriti, bg. отвóря, maced. отвори, ros. отворить. — Pierwotne *ot-voriti z tym samym rdzeniem, co w poi. za-wierać, ros. dial. верáтъ 'wsuwać, wtykać, wkładać’ (Dal), bg. вра, вреш 'wsuwać, wpychać’. — O dalszych nawiązaniach etymologicznych zob. Vasmer, REW, II, s. 290.
vitstraizenĕ
adi.
zestrugany, zeskrobany
Źródłosłów: otsstruzenöjb do *otöstruziti: słe. odstruźiti 'abdrechseln; abhobeln’, por. też ros. bezprefiksalne стружить (obok строгать) 'strugać, heblować’ (Dal) oraz o innym temacie (*otöstrugati) poi. odstrugać 'strugając odjąć’, w podobnych znaczeniach dł. wóttśugaś, cz. odstrouhati, sła. odstruhat.
Z prefiksem *ots- do *strugati || *struźiti,
vittųd
nfl.
stamtąd
Źródłosłów: *otslęd5'. poi. odląd od tego momentu od ,
„d chwili obecnej’, rzad. i przestarz. 'od teeó mLCzasu; eitąd, ottąd]z tego tu miejsca; od danej chwili; dlŁ b“'' odtfd, odnęd od tego momentu; od chwili obecnei od w' miejsca’, dl. wottud, wotludy 'von hier’, C2. odtj- 1°
odlöd 'ts.; von da aus , sch. ÓЫ, ótuda 'von hier’ Ъe dЫ оттiдé 'stamtąd (Gerov), ros. оттуда 'ts.’. - Formacia. utworzona za pomocą przyimka *oU (zob. s.v. vit) i zaimka *tęd- z rozmaitymi rozszerzeniami; por. o podobnej budowie
vitt'aidenĕ
adi.
wypędzony
Źródłosłów: *otskydensjb do *otskydnęti || *otskydati\ kasz. odliidnęc 'abschlagen, abstoßen’, dł. wótkidnuś, wótkinuś i wótkidaś 'abschiitten, abgießen, austun’, gl. wotkinyć i wotkidać 'odlać’, sch. ólhinuti, ötkinĕm 'oderwać’, por. też słe. odkidati, odkidam 'wegschaufeln, wegräumen’. — Z prefiksem *ots- do *kydnęt.i; w połabskim, podobnie jak w kilku innych językach slow. konlynuant *kydnęti występował też w obocznej postaci z zanikiem d, por. püťajnĕ (tam też o dalszej etymologii tego
czasownika).
vivasnenĕ
adi.
owsiany
Źródłosłów: °vbsbnensjb — derywat przymiotn jyw w innych
s-v- viihjs у brak dokładnych odpowi
językach slow., ale por. sła. ovseny 'owsiany’, słe. ovsen 4s.’ sch. óusen 'ts.’, bg. oвéсен 'ts.\ ros. овсяной, овсяный fts.’’ ukr. вiвсяний 'ts.’, br. аусáны ts. .
Por. vivasnĕ.
Źródłosłów: *j* гoЬ;.“-S. 153-4, 160), *,•„
, ijoz* ppi«. *>z6 veze- *№Чпa: poi. 2, 2e, kasz г *
U Ź 2£> Z°' gl' *’ Ze,’ CZ'- 2’ Ze; *’ 20’ stc- iг' sch. U,’scs’.
bg. u3> roS; “3\ **’. 3’ W\ 3- - W iwb połabskim '«yhnek-preftks № - >*. zidentyfikował się z prefiUsm
P L *#o2' — *°rzs ( OГг?- Poi- MeiUet, I.e.), zob. Gołąb “n Ts 160-168, który przekonująco zestawia ten prefiks po- ? ь г poi. dialektalnym (фг- W (o genezie tego prefiksu olskicU dialektach zob. Klich, PKJ, nr 2, s. 24 oraz Nitsch,
nMekty polskie Śląska, MPKJ, VI, s. 162). O związku z *orz- ? • Ir?a niewątpliwie znaczenia czasowników z tym prefik- SWia Zdaniem Goląba tylko vizďaibĕ i vizlümĕt z punktu wi- SлíÜé' semantycznego można by rekonstruować równie dobrze fiksem *jbz* jak z prefiksem *oтźъ. Kontynuanty pierwot- ZP? *orzd i *iь2б zmieszały się też w słoweńskim, z tym że używane s% tu zarówno w funkcji prepozycjonalnej jak prefik- salnei bez żadnej rózmcy oba, tj. raz i a, zob. Gołąb, l.c. ŕSab iednak chyba nietrafnie widzi v,z (w jego transkryp- ľii ufe) ~ * orzs także w wyrażeniu nz mzə z domu . -
P zědwko wyprowadzaniu polab. prefiksu mz z *Uoz- wystę-
vizaʒ
v., ninf.
spalić, przypalić, oparzyć
Źródłosłów: *°żbgę. ^ msćö пе ožьр) do *ožедii, *ožедр Ц
nen>» słe n °^епге roparzenie’, pomor. цožeс 'verbren-
°žèżèгп 'o 0Г]' 5e’ °žдèт se 'sich verbrennen’, sch. ožèći,
'spalić SDP PГ2УPaЬ'ć; sparzyć', bg. ожежá, ожежéш
a rzyć (Gerov), ros. обжечь, обожгу 'opalić; opa-
rzyć, sparzyć’ (np. себе палец 'sobie palec’). — Z prefiksem *o- у *ob- do *źegti (zob. s.v. zazət).
vizdĕ
nfl.
wszędzie
Źródłosłów: *Vьšъđe (II VьSьđe dla języków wsch.-słow. i płd.-słow.): scs. vbSbde, ros. везде, por. też słe. vsekde, sch. svagde.
vizdoli
nfl.
z daleka
Źródłosłów: *jbz dalje — wyrażenie przyimkowe złożone z praep. *jbzs (zob. s.v. viz) i gen. sg. *dalje od *dałjb || *dalja f., por. poi. dal f. 'duże oddalenie, dalekość’, w tym samym znaczeniu kasz. dålå, dł. dala f. || dal m., cz. dal, gen. dali, rzadziej dale, gen. dale, słe. dalja, sch. dälj f., scs. daľa, ros. даль, ukr. даль, br. даль, por. też poi. w dali 'daleko’, z dala 'w dużej odległości od czegoś, od kogoś’, sch. izdalje 'z daleka’.
Źródłosłów: *jbzměśati, *jbzměśanoje {^omĕĕatü *uozmĕinr> ■ *л sch. izmijiśati, izmijeśam 'zmieszać’, poi. też ,
szać 'zmieszać co. * czymś’, w podobnym znaczeniu C
roirhcśac, dl. rozmesas, sie. razmeĕati, ros. раштáтъ uh роэмiшáтu, br. размяшаць. - Z prefiksem viz- (zob sv‘ viz) (lo mesət (zob. s.v.).
viznaidi-să
v., ninf.
przechodzić, mijać
Źródłosłów: *jbznide(tz)-sę do *jbzniti — z prefiksem *jbz- (zob. s.v. viz) do *iti (zob. ajt)’, -n- po prefiksie pod wpływem vsniťi (por. s.v. vånajdet)’, por. z tym samym prefiksem słe. tzüi herausgehen, her Vorkommen’, sch. izići 'wyjść , scs. ш i s., ros. изыдтú 'wyjść, wyciec’ (Dal).
Źródłosłów: ьгéU, *oźьгi-śq: stpol. oźrzeć się 'oglądnąć się, obej-
*?Z. spoVzed na zwrócić na kogoś swoją uwagę’,
гřeć się, obejrzeć 'oglądnąć’, obejrzeć się 'oglądnąć się’, kasz.
dziś tyiK 'obejrzeć się; zwlekać’, dł. wozrĕś 'erblicken, ge-
0bezdrec se
vizv'ųzonĕ
adi.
pogmatwany, poplątany
Źródłosłów: *jbzvęzonĕ do *jbzvęzət — z prefiksem *jbz- (zob. s.v. viz) do *vęzati (zob. s.v. vęzət).
vlåcĕt
v., inf.
bronować
Źródłosłów: *volćiti, *volci(ts): *volć*nT:Al też 'bronować’, kasz. gnąć coś po płaszczyźnie, w ec , ^ włocp, tocys,w°
Ыôčсc 'wlec, zmuszać <^hod^-c' wlóću 'bronować^
cym, łocym 'ts.; bronować , g • ,-/ fwlec% sla. v^ct rzad. vlåćiti (częściej vlaceti), vlaam
sie. vlaćiti, vlåćim 4s.; bronować’, sch. vlńćiti, vlåćim 'ts.’,Scs vlaćiti, vlaćę 'ziehen, scłileppen’, bg. влáчa, влáчиш »wló! czyć; bronować; gręplować (wełnę)’, maced. влачи 4s.’, ros волочить, волочу 'wlec, włóczyć , ukr. волочитu, волo^ý 'ts.; bronować’. — Pierwotne iterativ'um do *velkti, *VeIк9ì
por. poi. wlec, kasz. vlěc, dł. (w)lac, gł. wlec, cz. vlćci, sla' vliecť, sie. vleći, sch. imci, scs. vlĕśti, bg. влекá, inaced. влече] ros. волочь, ukr. волочú, br. валачьí. Znaczenie 'bronować* mogło się rozwinąć pod wpływem dewerbatywnego rzeczownika *volka, *volks (m. in. 'narzędzie rolnicze, zapewne w postaci kłody, służące do wygładzania ornego pola’, zob. s.v.v. vlåk, vlåckə).
Źródłosłów: *volćbka — dem. od * volka, por. poi. daw. wloką i włóka 'włóczęga, włóczykij’, wywloką 'o osobie o złej reputacji, zwykle o kobiecie’, słe. vlaćńga 'Herumstreicherin, Schlampe’, ros. волочайка 'kobieta lekkich obyczajów, puszczalska’ (Dal). — Nazwa od włóczenia się; * volka to pierwotnie nomen actionis od *velkti, zob. s.v.v. vlåcĕt, vlåk.
vlåk
n., m.
sieć rybacka (ciągniona)
Źródłosłów: *volkü: stpol. włok 'rodzaj sieci na ryby’, dial. włók 'kawał drzewa rosochaty, około 3 łokci długi, na którym ściągają duże kamienie z poła’, włoki pl., włóka f. 'dwa drążki, tworzące kąt nieco mniejszy od prostego, na których woły ciągną położoną sochę na pole i do domu’, 'dwa kije złączone w węgielnice, na które kładzie się pług po robocie w polu, wlokące go do domu’, kasz. vlök 'narzędzie rolnicze w postaci kłody służącej do wygładzania ornego pola; wielka sieć rybacka w kształcie worka wleczona za statkiem rybackim po dnie morza , cz-
zug, ji.igw.na , vama Ąngwmd , lit. äpvalkas 'Anzug, Ob rl i der der Stiefel , grec. oXxoę 'ciągnienie; to, со сiадňie' 20ь Vasmer, R.EW, I, s. 220 (z dalszą bibliografią). - Pierwotne nomen actionis do *velkti (por. vlåcět), z czego rozwinęły sie różne znaczenia konkretne związane z czynnością ciągnięcia.'
vlås
n., m.
włos
Źródłosłów: *vols5, *volsy, *sö velbje volsy: pol. włos, kasz. v os’ ’ /05, dial. i przestarz. wlos, gl. wtos, cz. vlas, sla. v as, s e. flj ,
sch. vläs, scs. vlass, bg. влас, maced. влас (ty oWZI!^ . wyczeski wełniane, wlochatość’), ros. волос, u т. во
вóлас, z odpowiedników pozasłow. por. awes ., v f,jaar>
(br Menschen und Tiere, meist Kopfhaar ,srpe ’ um gehiil-
Vlåstaiskă
n., pl.
Arendsee
Źródłosłów: *volstiska — prawdopodobnie do *volstb z sufiksem *-isk0 tworzącym nomina loci, por. stpol. włość 'kraj, kraina, dzielnica; lud, naród; władza’, cz. vlast 'ojczyzna, kraj ojczysty’ przestarz. 'kraj, kraina’, sła. vlasť 'ojczyzna’, słe. vlast (też last, lasti) 'Grundeigentum, Besitz’, sch. vlast 'władza’, scs. vlastb 'Macht, Machtbereich’, bg. власт 'władza’, maced! еласт 'ts.’, ros. hist. волость 'gmina’, ukr. hist. волость 'ts.’, br. hist. вóласць 'ts.’
Źródłosłów: Ogólnoslow. pożyczka z niem., por. poi. waga 'przyrząd do mierzenia ciężaru; ciężar; znaczenie’, w podobnych znaczeniach dł. waga, gł. waha, cz. våha, sła. våha, słe. vaga, sch. våga, maced. вага, ros. вáгa, ukr. eåza. Por. w znaczeniu 'waga’ także pl. tantum bg. везнú i ros. весы. — Połab. końcówka -voj. jest wynikiem wpływu tematów na *-w-, podobnie jak w blåχə — blåχvo%
Źródłosłów: *vybiti, *vybitoje: poł. wybić, kasz. veb'ic, dł. hubiś gł. wubić, cz. vybiti, sła. vybiť, ros. выбить, ukr. вúбuтu,Ът вúбiць. — Z prefiksem *vy- do *biti, zob. s.v. ЬaЦ.
voibid'ăt
v., inf.
wystawić na sprzedaż, zaoferować
Źródłosłów: Z prefiksem *voj- do czasownika, który jest zaświadczony tylko w formie praet. biďol (zob. s.v.).
voiblăstenĕ
adi.
wytrzeszczony
Źródłosłów: *vyblěśćen5jb do * vyblĕśćitUpol ^jľdo
oczy 'wytrzeszczyć oczy, zagapić się . JL7Czacvm, świe- Ыéščiii, *blĕśćę 'oślepiać blaskiem, czyni y^ l słownik c^cym’, 'błyskać oczyma, patrzeć spode a,
voibüst
v., inf.
wykłuć
Źródłosłów: *vybosti: poi. dial. wybość, por. też o innej budowie ros вúбодтутъ. — Z prefiksem *vy- do *bosii, zob. s.v. büst.
voicodĕt
v., inf.
wykurzyć
Źródłosłów: *vyćaditi: ros. вычадитъ. — Z prefiksem *vy- do ćciditi, a to z kolei jest denominativum od *ćadö (zob. s.v. cod), por’ Słownik prasłowiański, II, s. 105.
Źródłosłów: Z prefiksem *voj- do denkot 'myśleć’ (zob. s.v.).
voidnăt
v., inf.
zagasić, zdmuchnąć
Źródłosłów: Formy niezupełnie jasnc^^TTsT/
wem tematu praes.), *vydzmaji do *doiiT,1' (P°d wply- dåmě). 9 ' dmf
voidon'ĕ
n., n.
wydanie
Źródłosłów: *(кб) vydanbju do *vydati: pol. wydać, kasz. vĕdac, dł. hudaś, gl. wudać, cz. vydati, sła. vydať, ros. вúдати, ukr. вúдати, br. вúдацъ. — Z prefiksem *vy- do *dati, zob. s.v. dot.
voidvaizĕ
v., ninf.
podnosić, wydobywać
Źródłosłów: *vydvize(tö) do *vydvikti, *vydvigę: brak dokładnych odpowiedników w innych językach słowiańskich, ale por. poi. wy- dźwignąć 'podnieść, wydobyć, wznieść’, sla. vydvi nut po nieść’, ros. выдвинуть 'wysunąć, wystawić , sie.^ ia vzdići, vzdizem 'podnieść, unieść w górę, wznieść (го .
nik prasłowiański, V, s. 127), ros. выдвижен^JУ^
cie, wysuwanie, wyłonienie, wyłamanie , scs. Щ ^ dvigaję 'bewegen, bemühen’. Z prefi'sem (o czasowniku tym zob. Słownik prasłowians 'i,
Por. dvaignęt.
voigărnin'ĕ
n., n.
wypowiedzenie
Źródłosłów: *(ks) vygornenbju — do * vygorniti, zob. s.v. vojgornĕ.
voigornĕ
v., ninf.
wypowiedzieć
Źródłosłów: *vygorni(tö) do *vygorniti: dł. hugroniś. — Z prefiksem *vy- do *gorniti, zob. s.v. gornĕt.
Por. (kå) voigərnińe.
voigos
v., ninf.
zgasić, wygasić
Źródłosłów: *vygasi, *vygaśen5jb, *vygaśenaja do *vygasiti: poi. wygasić, kasz. vĕgasĕc, dł. hugasyś, gł. wuhasyć, cz. vyhasiti, sła. vyhasiť. — Z prefiksem *vy- do *gasiti, zob. s.v. gose.
voijădonĕ
adi.
zjedzony
Źródłosłów: *vyjĕdam}b,*}bmalz
'zjadać wygryzając wybierają stap*^?«* PA vyjadać
ostatka’, cz. mjpdali wyjadać’, sia'щ^iг^ Щdo •wyjadać, wyżerać, przezerać’, ukt. ”£**■, ros. etled£°
Polab. czasownik najprawdopodobniej ľtľJ ’ r' вЬW^Чь - czenie perfektywne w przeciwieństwie do fe!ľ ,WtÓrnie *»*-
w innych innych językach slow., które ziT odPowiednikó\v
znaczenie iteratywne względnie imperfekty
teg0 rodzaju w slow.
voikăpun'onĕ
adi.
wykastrowany
Źródłosłów: Z dn. kappunen 'kastrieren’; z prefiksem voi-
voikled'ăt
v., inf.
ubrać
Źródłosłów: Z prefiksem voj- do kleďət (zob. s.v.);
voiknĕt
v., inf.
uczyć się
Źródłosłów: *vykniti (-= ^ *vyknęti), *vykne(ts), *vyks, *vycenojt: pol. daw. wyknąć 'uczyć się; przyuczać się, przyzwyczajać
się, przywykać’, stpol. tylko 'uczyć się’, kasz. veknęc, vĕkńe 'przyzwyczajać się’, dł. wuknuś, wuknu || wuknjom 'lernen’ gł. wuknyć, wuknu, starsze też wuknuć, dial. wukric 'ts.* (Schuster-Śewc, EWSS, s. 1703), cz. por. navyknouti 'przyzwyczajać’, sła. por. navyknńť 'ts.’, scs. vyknęti 'lernen’, ros. айкнуть, выкну 'przyzwyczajać się’, ukr. por. привúкнути 'przyzwyczaić się’, br. por. прывúкнуць 'ts.’, z odpowiedników pozasłow. por. lit. jiinkstu, junkti 'gewohnt werden’, stind. ńcyati 'ist gewohnt’, zob. Vasmer, REW, I, s. 240 (z dalszą bibliografią).
oboczności -nęt || -net w bezokolicznikach czasowników o temacie na *no/e
voilėjĕ
v., ninf.
wylać
Źródłosłów: *vylbje(t5), *vylitoje do * vyliti, *vyhję: stpol. wylići c^’ vyliti, vyliji II vyleji, ros. вылить, вылью, ukr. вили » вúллю, br. вылiцъ. — Z prefiksem *vy- do *liti (zo • leje).
voilösăt
v., inf.
zgasić, wygasić
Źródłosłów:
voilümĕt
v., inf.
wyłamać
Źródłosłów: *vylomiti: stpol. wylomić 'wyrwać, wvwazvŕ’ di i ,
'herausbreclien cz mjlomiti 'wyłamać’, sla. выломить ts. , ukr. вúломпти 'ts ’ — 7 n„r í ’ľos- do Homiti (zob. s.v. lümĕt). ' Z prcliksem V
Źródłosłów: Z śrdn. messen 'misten’ z rodzimym prefiksem voj-±= *vy~;
voimetăt
v., inf.
wyrzucić
Źródłosłów: *vymetati, * vymeUdi, vynie }injnjat sla. vymetať'ts.7, ros. выметать, вымечу 'ts.; złożyć (i]< V wypuścić (pędy)’. — Z prefiksem *vy- do *metati, z0b e mice.
voinait
v., inf.
wyjść
Źródłosłów: *vynüi II *vyjbti: poi. wyjść, stpol. wyjć, kasz. vińc, gj wuńć, cz. vyjiti, sła. vyjsť, ros. выйти, ukr. вûйти, br вúйсцi. — Z prefiksem *vy- do *üi, zob. s.v. ajŕ; w polab- skim występowała też obocznie postać bez n, o czym świadczy forma praet. vojaidål (zob. s.v.).
voiparzenă
adi.
rozpękły, rozpadły
Źródłosłów: *vypfźenoje do *vypfgnęti — brak dokładnych odpowiedników, ale por. poi. opierzchnąć, też opierzgnąć 'popękać od zimna, wiatru (o skórze)’, cs. isprsgnęti 'herausspringen’, poi.
pierzga 'pyl i „smoła” w ulach’ (Brückner, SE, s. 411);
voipaustenă
adi.
wypuszczony
Źródłosłów: *vypuścenoje do *vypustiti: poi. wypuścić, kasz. vepuscĕc, dł. hupusćiś, gł. wupuśćić, cz. vypustiti, sła. vypustiť, ros. выпустить, ukr. eńnycmumu, br. вúпусцiць. — Z prefiksem *vy- do *pustiti (zob. s.v. pay.ste).
Źródłosłów: *Vурeгeпф (zamiast *vypbmncjl>) d „ ťbJ; vypbrati, zob. s.v. perět): poi. щ~J тJт"u (zamiast
linę z brudu za pomocą, wody i środków ^ °Cгуiсié “a,
n„ , л , {..J.s™“ow piorących’, kasz.
voipătronĕ
adi.
utorowany
Źródłosłów: *vypairansjb, *vypatransjb pętb do *vj/poiraii —- z prefik sem *vy- (lo *patrati, por. ukr. nampåmu skubać (np^ urę z pierza); oczyszczać (np. świnię ze^szczeciny), pa roszyc, пáпiрать 'brudzić, walać, bazgrać .
voiplajĕ
v., ninf.
wypłynąć
Źródłosłów: *vypluje(ts) do *vypluti, vyp ЩQ II . . ,, *pi0Vę (zob.
vypluji. - Z prefiksem *vy- do У«**. Я ^ s.v. plajĕ).
voiplåvĕ
v., ninf.
wyplewić, wypleć, oczyścić, odkurzyć
Źródłosłów: *vypelvi(ts), *vypelven(oje?) do *vypelviti: poi. wyplewić 'wypleć, pieląc oczyścić, oczyścić z chwastów’. — Z prefiksem *vy- do *pelvit.i (zob. s.v. plåvĕ).
voiprovenĕ
n., n.
wykrojenie, wykrój
Źródłosłów: *vypraveribje do *vypraviti: poi. wyprawić 'wysłać; urządzić; poddać coś obróbce’, daw. m. in. 'wyplewić, wytrzebić; oczyścić z winy’, kasz. vĕpravic m. in. 'urządzić coś swoim kosztem (np. wesele)’, gł. wuprawić 'przyrządzić, przygotować’, cz. vypraviti 'wysłać; zaopatrzyć; urządzić’, sla. vypraviť 'ts.’, ros. выправить 'wyprostować; naprawić; załatwić sobie’, ukr. вúправити 4s.’, br. вúправiць 'poprawić; naprawić’.— Pierwotne denominativum na *-iti od *prav5 (zob. s.v. provĕ).
Źródłosłów: *vytrędivĕnoje — do *vytrędivěti, a to od *trędivs, derywatu (nie zaświadczonego) z sufiksem *-ivs od *tręds || tręts 'huba, Polyporus formentarius’: w tym samym podstawowym znaczeniu cz. troud, sła. trud, słe. trod, sch. trud (dial. kaj- kaw. także 'spróchniałe drzewo w ptasiej dziupli’), cs. trędu, bg. mpsm, ros. трут; słow. *tręds wiążą z lit. trendĕti 'von Motten oder Würmern gefressen werden’, zob. np. Vasmer, REW, III, s. 144-5, Skok, ER, s. 514-5; podstawą dla znaczenia połab. było 'próchno’, 'drzewo spróchniałe’ (jak w dial sch.). — W połabskim *trędivsjb musiało dać *trędajve (jak χorstaj,vě od χorstvoi, zob. s.v.v.), a z tego normalnie utworzono czasownik *trędaivət (j= *trędivěti) oraz z prefiksem voi- *voitrędaj.vət.
voitüpăt
v., inf.
wytopić
Źródłosłów: *injlopati — z prefiksem *vy- do *tonnii I i!’Woy!,>at c- odpowiedniki w innych językach slow. sprowadz°A-V' ?PřУ'
topii, P°r- PoK wytopić 'otrzymać coś przez tooüľ ° Vy'
/a ogniu)’, kasz. vĕtopic 4s.’, dl. teopi/^Sl^ľ vutepić 'wypalić; rozgrzać’, cz. vytopiti 'ograć; napalić’ ’sfa’ vytopit roztopić , ros. вытопить 'napalić; wytopić’ 'ukr eńmonumu 'ts.’, br. вúтапiцъ 'ts.’. 1
Por. z innym prefiksem aitupi-sə.
voit'izăt
v., inf.
wybrać
Źródłosłów: Pożyczka z śrdn. kesen 'auswählen, auserwählen’ (zob. s.v. ťizen) z rodzimym prefiksem voi̯-±= *vy- i rodzimymi zakończeniami -ət .±= *-a£i, -ol ±= *-ah, -oпэ±= *-anoje.
voivird'ăt
v., inf.
wychłostać
Źródłosłów: vyvf gati, *vyvf (janfaja ?) — z prefiksem *vy- do vfgati
t2ob- s.v. virďət). '
voivist
v., inf.
wywieść, wyprowadzić
Źródłosłów: *vyveze(td) do *vyvezti: poi. wywieźć, kasz. vĕvezc dł. huwjasć, gł. wuwjezć, cz. vyvćzti, ros. вывезти, ukr. вúвезти, br. вывезцi. — Z prefiksem *vy- do *vezti (zob. s.v. vist).
Źródłosłów: *valjaje(ts), *valjaji (to z dn., zob. s.v. II. to) do jati: poi. walać, walam 'brudzić’, stpol. walać się 'tarzać si?t
vom
pron.
wam
Źródłosłów: *vams, vama do *uy; w połabskim w formie nom. pl. zaimek ten nie został zaświadczony, albowiem został wyparty przez formę zapożyczoną z dn., zob. s.v. ją.
vonid'ă
n., f.
mieszkanie
Źródłosłów: Pożyczka z śrdn., por. śrdn. woninge Aufenthalt, o nung’;
von'ă
v., ninf.
mieszkać
Źródłosłów: Z śrdn. wanen 'wohnen’;
von'ojĕ
v., ninf.
mieszkanie
Źródłosłów:
vorble
n., m.
wróbel
Źródłosłów: vorbljě do * vor bij ь: poi. wróbel, wróbla, stpol W4 kasz. vrobel, vröbla, dl. wróbel, wróbla, gl. wrobi, wróbla }' vrdbelj, vrdblja, ukr. горобéлъ (Hrinćenko), por. też o i, budowie słowotwórczej cz. vrabec, sła. vrabec, sch. врабéц, maced. врабец, ros. воробей, ukr. воробéць, br * ^
Źródłosłów: . yriti, v Varitiy *жг*5?'с'
naja, *varenaja męka, *vannoŁ *L ? s)’ vari> W ЩĆ, kasz. vafěc, dl. шгié J 'J^T ^ ^ «* sie. variti, sch. vdriti, scs. мгíii, bg S‘a' varit’’
варить, ukr. варúтu, br. вавúuн - £ eav4>™. w stosunku do *mrĕli,
vorną
n., n.
wrona
Źródłosłów:
vorno
n., f.
wrona
Źródłosłów: *voma, *vomg, *vomy: pol. ivrona, kasz. vrona II gl. wrona, cz. vrdna, sla. vrana, sie. vrdna, sch. vrana, bg. врана, maced. врана, ros. ворона, ukr. ворона h ’ ворона, z odpowiedników pozasłow. por. Ut. vama 'Kräh ’ stprus. warne ts.’. 6|
vorst
n., m.
kiełbasa, kiszka
Źródłosłów: Z śrdn. worst 'Wursť; wyraz podciągnięto pod rodzimą deklinację na *-o-, stąd końców'ka gen. sg. -o *-a.
vortaidlĕ
n., n.
tkacki nawój
Źródłosłów: *vortidlo: sch. vråtilo 'nawój na krosnach’, bg. вратúлo 'Weberbaum’ (Weigand), ros. воротило 'большой рычаг, мельничный хвост, рычаг, бревно, которым ворочают мельницу к ветру’, вратúлo 'вал в кроснах в ткацком стану, навой, на котором навита основа’ (Dal), ukr- 60 ротúлo Чś.\ — Derywat od *vortiti (zob. s. v. vortət), u w rzony za pomocą sufiksu *-idlo. -z
vortă
n., pl.
drzwi
Źródłosłów: *vorta (pl. tantum): pol. ,„TO1„ , n'y Pf.
wielkie drzwi, zwykle dwuskrzydłowe ľľ1
niach, tnurach zamków itp., (tóś „ budi„WK J 2właszczą w stodole , w podobnych гSЖ°â««УЛ, dl. wola, zwykle rota, gl. a kasz. Wo(0j
vrdta, sch. mata, scs. vrata, bg. epamd M sla’ sie. •ts.’, ros. ворота, ukr. eopóran, br. впрóтu 'тî“đ'epamo
vortăt
v., inf.
obracać (snopy)
Źródłosłów: vorteil (zamiast vortiti, por. viborbt II uĕbortətV nnl
'poruszyć czymś
w koło’, kasz. vrocec przybyć z powrotem’, dl. шгośi/'drehen wenden, umkehren’, gł. wrócić 'zwrócić; skierować z powrotem; wrócić’, cz. vratiti 'zwrócić; zawrócić’, sla. vråtiť4s.’, sch. vråtüi 'zwrócić’, vratiti se 'wrócić’, scs. vratiti 'wenden1, bg. врáтя 'wrócić’ (GeTov), maced. epamu 'zwrócić1, ce epamu 'wrócić’, ros. воротить 'zawrócić; zwrócić’, z odpowiedników pozasłow. por. lit. vartyti 'fortgesetzt wenden’,
stind. vartåyati 'drehť.
vosă
adi.
wasz
Źródłosłów: *VПŠП do *тśь, *vaśa, *mśe: pol. e, kasz. m, dl
was, gl. was, cz. iwie, vaśe, sla. wiś, vaśa, sie.№S’sch' mś, scs. vüśb, bg. ваш, maced. ваш, ros. ваш, ukr. ваш, br.
ваш.
vozĕ
v., ninf.
ważyć
Źródłosłów: wagi; mieć pewien ciężar1, dł. wazyś 'ts.’, glT^ó^f^T | ^ poważać’, cz. våziti 'ts.’, sła. våziť'ts.’, sch. våziti zywać; dotyczyć; uchodzić za coś’, bg. важá 'mieć ľľi znaczenie , maced. важи ts. , ukr. важити określ ' •’ żar; mieć wagę; mieć znaczenie; rozważać’, br. ed^„ ^ ,C|^ (Nosovic). n ls-
vörplă
n., f.
kostka do gry
Źródłosłów: Pożyczka z dn., por. śrdn. worpel m. 'Würfeľ, szlez.-h0ls wörpl m. 'ts.’;
Źródłosłów: *(v)ębdl5: sch. übao, ubla 'studnia’, bg. dial. вéбел, вśмбел 4s.’, res. ubol.5 'ts.’. — Dalsze nawiązania niepewne, ale por. BER, I, s. 200 i Sławski, Slavica, s. 127-32.
Źródłosłów: *vęss, *kozbjbjb vęss, *vęsy, *vęsovs: poi. wąs, często w pl. wąsy 'zarost nad górną wargą u mężczyzn’, kasz. vęs 'ts.’, gł.
wusy pl. 'ts.’, cz. vous 'włos, włosek (na twarzy)’, vousy pl. 'broda’, sła. fńz *wąs’, słe. vös 'ts.’, bg. esc 'wąs’ (Gerov), ros. yc 'ts.’, ukr. eyc 'ts.’, br. eyc 'ts.’, strus. uss 'ts.; broda’, z odpowiedników pozasłow. por. stprus. wanso 'der erste Bart’, zob. Vasmer, REW, III, s. 189-90 (z bibliografią i dalszymi nawiązaniami).
vųsĕpuc
n., m.
golibroda, fryzjer
Źródłosłów: Wungseyputz1 A, Wüngseputz В «T?se№’Bм- *oso-pvc, pierwszy człon należy do *L, ^УрWг‘ B,.
„ei iest pożyczką z dn. putzen 'czyścić eoľ,ŕ> S'v' “С**)
Źródłosłów: *ęsĕnica, też z protetycznym g (zob. Meillet, SC, s. 82
i Sławski, SE, I, s. 265-6) *gęsĕnica: poi. gąsienica, stpol. też wąsienica, wąsionka, kasz. vęsevńica (też gęsevńica, vęsńica, vęsönka), dl. guseńca, gł. husańca, cz. housenice, sła. huseni- ca słe. gasenica, sch. gusenica, scs. gęsenica, bg. гъсéницa, вбсéницa, maced. гасепица, ros. гусеница, ukr. гýсениця,
ýсениця, br. гýсeuiцa. — Pierwotne dem. od *psena 'gąsienica’, por. poi, dial. wąsiuna, sch. gusjena 'ts.’, zob. Sławski,
vųsăt
v., inf.
wąchać, pachnieć, wydawaćwoń
Źródłosłów: *vęśati (zamiast *ęχati), *vęsaje(U), *vęśaj9tjaj(r wąchać 'wciągać nosem zapach czegoś’, w tym samym zna niu kasz. vąχac 'ts.\ słe. vöhati, serb.-cs. ę>χanije 'wąchaj rcs. ęχati, por. też ros. благоухать 'pachnieć’. — Zmiana*! w *s w połabskim niejasna; z pewnością nie ma ona nic współ* nego z poi. węszyć, które jest derywatem od węch; Vaill (GC, III, s. 33*2) tłumaczy ją wpływem koniugacji *vęχat-
praes. *vęse-, a następnie *vęsati, *vę>saję. Niepewne. ’
Źródłosłów: *(v)ęt5kö: poi. wątek, kasz. vętk, dł. hutk, gł. wutk, cz ńtek, sła. utok, słe. vötek, vötka, sch. ütak, utka, cs. ęUb, bg. вúтък, maced. jamoK, ros. утóк, утка, ukr. ymm || уток, br. утóк, утку. — O dalszych nawiązaniach etymologicznych zob. Vasmer, REW, III, s. 194 (z bibliografią).
vųzaică
n., f.
powróz, sznur
Źródłosłów: *ęzicě do *ęźica: ros. ýжица 'powróz, lina’ (Dal). — Z sufiksem *-ica od *ęźe (zob. s.v. I. vęzĕ).
vųzål
n., m.
węzeł
Źródłosłów: *vęzöh: poi. węzeł, węzła 'zaciągnięta pętla powstała przez związanie sznura, liny, itp.; miejsce, w którym jest liść lub okółek liści na łodydze’, kasz. vązel, vązla 'węzeł (w pierwszym znaczeniu), gł. wuzoł, wuzoła 'torba, tobołek, cz. uzel, uzlu 'węzeł, supeł’, sła. uzol, uzla 'ts.\ słe. ózel,vózel 'ts.’, sch. üzao, uzla 4s.’, bg. възел 4s.’, maced. dial. вéнзел 'ts.’, ros. узел, узла 'ts.’, ukr. вýзол, вузлá 'ts.; tobol; kolan 0 (bot.)’, br. вýзел, вýзла 'węzeľ. — Z apofonią do *vęzati (zo •
s.v. vęzət);
vųzĕ
n., pl.
powróz, sznur
Źródłosłów: *vęźe — prawdopodobnie formacja paralelna do I. vǫ̇zĕ (zob. s.v.), jeśli nie identyczna z nią. Punktem wyjścia dla znaczenia 'piernať mogło być 'coś związanego, tobol’.
vųzĕ
n., pl.
pierzyna, piernat
Źródłosłów:
vųzălenă
adi.
sękaty, kolankowaty, węzełkowaty
Źródłosłów: Wieloznaczność niem. odpowiednika znaczeniowego nie pozwala dokładnie określić znaczenia wyrazu poła .
*vęz5lcn(oje?) — derywat przymiotnikowy z y
nym w języku połabskim sufiksem *-en- od vęzs
vęzål).
vųzlă
n., n.
kolanko źdźbła
Źródłosłów: *vęzn/ę — derywat denunutywny o ^ językach
Фáí); brak dokładnych oclpow^dinkow k<;.
slow.; wygłosowe -» reprezentuje fakultatywną
por. podobną redukcję w jaimə, zribp (obok japną, i
s.v.v.).
Źródłosłów: *versiky do *versika: sch vresika 'nazwa różnych ros lin przypominających wyglądem wrzos’ (Jeżowa, Sufiks -ica, s. 103). — Pierwotne dem. z sufiksem *-ika do *verss wrzo^i por. poi. wrzos, kasz. vŕos, dł. wŕos, ’ŕos, cz. vŕes, sła. słe. vres, sch. vrvjes, ros. вéрес, вереск, ukr. вéрес, br. z odpowiedników pozasłow. por. lit. virsis 'Heidekraut, virzis, zob. Vasmer, REW, III, s. 187 (z dalszymi niami etymologicznymi i bibliografią). — Nazwę p° a
vritenĕ ~ Vunkar
rnycli jagód tłoczy Szydbwska-CegWa tym, że W
< czarna (Vaccmmm myrUllus), brusznica (VассЫuт vi- r0 • beal oraz wrzos (Galluna vulgaris) należą do iednei m 1!S,W Wi-zosowatych (Lud, XLVIII s. 89).- o\ Jachľo& d ifca zob. Jeżowa, op. cit. - Notatka Henniga 0 zwitku "a Dolab. z Jns 'ser fryzyjski jest wynikiem etymologii
ludowej