Źródłosłów: W innych językach słow. wyraz ten znany jest pod następującymi znaczeniami: poi. baba 'stara kobieta; żebraczka,
uboga; mężatka; kobieta; wieśniaczka', stare baba pomocna 'akuszerka', kasz. baba 'baba, kobieta; żona’, słi. babä 'alte Frau; Weib (im verächtlichen Sinne)’, dł. baba 'alte Frau; Weib, das alte Weib’, gwar. też 'Bademutter, Hebamme’’ gł. baba 'ts.’, cz. bäba 'baba, stara kobieta; babka’, porodni båba 'wiejska akuszerka’, sła. baba 'baba; babka; akuszerka’, słe. båba 'ts.; lalka’, sch. båba 'baba, stara kobieta; babka; akuszerka’, scs. baba 'Amme’, cs. baba 'anus; avia; obstetrix’, bg. бáба 'ts.’, ros. бáба 'baba; kobieta; żona’, ukr. бáба 'ts.; akuszerka’, br. бáба 'baba, kobieta’.
Źródłosłów: Z śrdn. brannewin 'ts.’. Forma barvin powstała z *barnvin. W dialektach dn., j>odobnie jak w anglosas. i fryz., znane jest zjawisko metatezy r, por. stsas. berncn, derde, mochte, śrdn. borst wobec wn. brennen, dritte, Furcht, Brust.
bat
n., m., par. akc. ; par. morf.
przykazanie
Źródłosłów: Z śrdn. bot n. 'przykazanie, rozkaz’.
baud
n., m., par. akc. ; par. morf.
szyling
Źródłosłów: Pożyczka, ale dokładny odpowiednik źródłowy w niem. nie jest znany, por. śrdn. buiken, fryz. butje, stfryz. butie 'mała moneta równa 4 hannowerskim fenigom.
Źródłosłów: ЧъZъ: poi. bez, bzu, kasz. bes, bese, słi. bei̯s, besü, dł. baz, baza, gł. boz, bozaWbozu, cz. bez, bezu, sła. por. baza\\beza, słe.
bez, beza, sch. stare baz, bg. oъз, ros. боз, ukr. боз (br. бэз z poi.).
båzenĕ
adi.
bezowy
Źródłosłów: *bbzenyjĕ: dokładnych odpowiedników brak w innych językach słow., por. dł. nazwę miejscową Bzene, gen. Bze-
nego (scl. polo) Benennung einer Gegend zwischen Burg und Straupitz im Spreewald’, Bzemca 'Name eines Sprearmes
bedĕt
v., inf., par. akc. ; par. morf.
prosić, zapraszać
Źródłosłów: Z śrdn. beden 'bieten; gebieten; entbieten, laden’.
Źródłosłów: *bĕti = *bojĕti (zaimek zwrotny zapewne opuszczony przez zapisywacza przez omyłkę), *boje sĕ zam. *boji[U] se (por. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 211): poi. bać się, stpol. też bojać się, kasz. bcejec są, słi. bkejĕc są, dł. bójaś se, gł. bojeć so, cz. båti se, sła. bat sa, słe. båti se || bojåti se, sch. bójati se, scs. bojati sę, bg. боА се, ros. боАтъся, ukr. боя- тис я, br.. баАцца
betrăt
v., inf., par. akc. ; par. morf.
ulepszać
Źródłosłów: Z śrdn. betereii 'ulepszać’.
bettag
n., m., par. akc. ; par. morf.
modły przed wniebowstąpieniem
Źródłosłów: Z niem. Bettag (por. śrdn. bĕdedach 'Bettag, insb. die
ersten Tage der Betwoche vor Himmelfahrt, nach dem Sonntag vocem jucunditatis; Ta« an dem die Bauern
Hof dienst leisten mußten').
Źródłosłów: Z śrdn. beden 'bieten, an-, darbieten; gebieten; entbieten, laden’;
bigraft
n., m., par. akc. ; par. morf.
pogrzeb
Źródłosłów: Z śrdn. bigraft i. 'pogrzeb'.
birst
nfl.
biegnij, pędź
Źródłosłów: Jest to forma 2. sg. imperat., żywcem wzięta z dn.
(niezasymiłowana), por. lünebur. birsn 'wie toll rennen,
von den Kühen’, szlez.-holszt. birsten || birsen 'voll Unruhe
wie toll hin- und herrennen’, aitmar. bersVn 'eilends
laufen’.
bi-såpăt
v., inf., par. akc. ; par. morf.
spać razem
Źródłosłów: Przedrostek Ы- z årdn. M 'bei', sapol = •sipah. Por.
såpot.
bist
nfl.
jesteś
Źródłosłów: Niem. bist 'jesteś': forma niezasymilowana.
Źródłosłów: *blizocĕ albo *blizoci od *blizokb: dokładnym odpowiednikiem może być tylko cs. (w Ewangeliarzu Ostromira) bli- zoki 'consanguineus' (jeśh to nie za Ыiгъкъ), por. blai̯zĕk-, znaczeniowo por. także poi. błiscy 'krewni', bg. близки pi. ‘krewni, przyjaciele, bliźni'.
blant'ĕ
adi.
świecący, błyszczący
Źródłosłów: Z śrdn. blank ‘glänzend weiss'; końcówka -ə = *-yjĕ (przed takim -ə poprzedzające k regularnie spalatalizowało się w ť).
Źródłosłów: *bordyna, *bordynQ: derywat albo od * bor da 'broda* (por. poi. broda u siekiery 'część ostrza, sam koniec dolny’, gł. brodaćica 'Bartaxť, stcz. bradaticĕ 'bradatå, tj. šiгокá sekyra, zbran vålećnå, Bartaxt, Streitaxt’, słe. bradatica 'Bartaxt, die breite Axť) albo od starej pożyczki z germ. Hordy (por. słe. brådva 'Bartaxť, sch. bradva 'ts.', scs. brady *ts.', bg. брáдва 'ts.', ros. брáдва 'Axt, Beil’).
Źródłosłów: *baraji do *barati: forma powstała na skutek fałszywej dekompozycji z pierwotnego *obarati (a to *ob-varati, por. dł. hobaraśWhobarowaś 'wehren, abwehren, schützen, beschützen’, por. też poi. obwarować, gł. obarować), które Drzewianie w pewnym momencie zaczęli rozumieć jako formację słowotwórczą *o-barati.
borš
n., m., par. akc. ; par. morf.
okoń
Źródłosłów: Z niem. Barsch m. 'okoń', por. też śrdn. bars m. ts.,
lünebur. börs 'ts.'.
borz
nfl.
prędzej, szybciej
Źródłosłów: *frr$e сотр. od brzo: poi. stare i dial. barzo, сотр.
barziej, nowe bardzo, bardziej 'silnie, silniej’, stpol. też 'szybko, szybciej’, kasz. barzo, har&i bardzo, bardziej , słi. bar ze, Ьáгžс 'ts.’, dł. por. borze 'bald, alsbalď, gł. bórze 'ts.’, cz. brzo, сотр. stary brS, brte 'szybko, szybciej’, słe. № 'eher’, sch. Ыže 'prędzej’, brzo 'prędko’, bg. бiрзo||брiзo i бíрже 'prędko’, scs. brbZo 'rasch, schnell’, ros. rz. бóрзo 'szybko’, ukr. бóрзo, боржiй 'szybko, szybciej’.
bosel
n., m., par. akc. ; par. morf.
kula kręgielna
Źródłosłów: Z dn., por. śrdn. bosseł 'Kegeľ, lünebur. bouß'lWbößH f. i m. 'Kugel, eigentl. Ding zum Werfen oder Stoßen.* Polański, Morfologia zapożyczeń, słownik s. v.
boven
n., m., par. akc. ; par. morf.
na górze, w górze
Źródłosłów: Z śrdn. boven 'oben, über, gegen, wider’ (boven = be- ovm).
Źródłosłów: *borje(tb] od *borti: pol. stare bróć się 'walczyć', dł. wo- brojś se 'bronić się’, gł. wobróć so 'ts.’, scs. brati, borję lub brati sę 'walczyć’, ros. бороться 'ringen’, ukr. борóтися 'walczyć’, br. барóцца 'zmagać się w zapasach’.
Możliwe jest również, że połab. pochodzi od denomina- tivum *borüi, *borjQ, por. sła. boriť sa 'walczyć', słe. boriti se 'ts.*.
Źródłosłów: Nosówka wtórna, pierwotnie *buk-\\*buc-, por. poi. buczeć 'huczeć', cz. buĕeti 'ryczeć, beczeć’, por. Sławski, Słownik et., s. 29 i 48.
Formę pierwotną dla połab. można też rekonstruować *bękati, *bQĕe(tb), derywatem od *bękati byłoby bǫ̇kər (zob.).
bųkăr
n., m., par. akc. ; par. morf.
bąk (ptak)
Źródłosłów: *bękaŕb: derywat od *bgkati, por. s. v. bǫ̇cĕ.
Źródłosłów: Etymologia niejasna. Rost (s. 93, przyp. 19) zestawia z fryz. bred 'Brettchen’, ponieważ „das Instrument besteht in einem kleinen Brettchen oder einem kleinen Knüttel“.
Źródłosłów: *brě%$aje(U) od *Шž$aii, por. poi. gwar. rozbryzdża się 'dnieje' (z dawniejszego *rozbrzyzdza się a to = *rozbrzćzdża się = *orzbrĕ$$ajeU sę), por. też gwar. brzćzgać (brzyzgać) 'dnieć, świtać’, stpol. brzezdzyć się 'brzeszczyć się’, brzazg 'brzask’, scs. probrezgb 'Dämmerung, Tagesanbruch’, ros. брêзжит 'dnieje, świta’.
Źródłosłów: *(na) b&rzinĕ od *berzina: pol. brzezina 'las brzozowy; drewno brzozy’, kasz. brezćna 'brzezina, gaj brzozowy’, słi. bmęzrniå 'Birkenwald', dł. bŕazyna 'Birkenholz, Birkenbach, Birkichť, gł. brĕzyna 'Birkenbusch, Birkichť, cz. bhzina 'brzezina*, sła. brezina *ts.’, słe. por. bręzinje ts., sch. por. brezovina 'ts.; rózga; kij brzozowy’, ros. por. nazwę rzeki Березина, ukr. берéзина 'drewno brzozowe; rózga brzozo wa;
las brzozowy’.
brok
n., m., par. akc. ; par. morf.
ugór
Źródłosłów: Pożyczka z dn., por. śrdn. brake f. 'neu gepflügtes Land,
novale’, lünebur. brak f. 'Brache’, por. też adi. śrdn. bråk 'leżący odłogiem’ i zwrot bråk liegen 'leżeć- odłogiem’.
Źródłosłów: *bratb6bkъ — deminutivum od brötəc == *Ьгaiьсь za pomocą eufikeu *-bki. Dokładnych odpowiedników w innych
językach słow. brak, por. dł. bratśiśk 'braciszek’, poi. braciszek.
Źródłosłów: B. Szydłowska-Ceglowa zestawia z cz. nabrazdnik 'klin u pluhu’, ros. заборозéнник, заборóзнuк 'kliny do regulowania szerokości czy głębokości orki’ i rekonstruuje *borzgüь (na podstawie informacji ustnej; w Pam. Slow., III, s. 68, rekonstruowała *borzgoh).
Niepewne.
brüder
n., m., par. akc. ; par. morf.
żebrak
Źródłosłów: Z śrdn. broder m. 'brat, zwłaszcza brat zakonny’. Stadium pośrednim między znaczeniem śrdn. a połab. było zapewne 'brat zakonu żebraczego’.
Źródłosłów: Z śrdn. brukcn 'potrzebować; używać, posługiwać się;
brükoză
n., f., par. akc. ; par. morf.
spodnie
Źródłosłów: Z śrdn. bwkhöse f. 'langes Beinkleid, Hose mit
Strumpf’.
brüt
n., f., par. akc. ; par. morf.
narzeczona
Źródłosłów: Z śrdn. brüt f. 'narzeczona; żona’. Forma morfologicznie
niezasymilowana.
buk
n., m., par. akc. ; par. morf.
piasta
Źródłosłów: Pozostaje najprawdopodobniej w związku z śrdn. bük
m. 'Bauch, Rumpf, Körper’.
bunt'ă
adi.
kolorowy, barwny
Źródłosłów: Pożyczka, por. szlez.-holszt. bunt, buntig 'mehrfarbig', lünebur. bunüich 'ts.’. Podstawą było zapewne buntige, które poprzez redukcję i dało buntge, a to przeszło w bunt-. Końcówka -ə = *-aja. Zestawienie buntə raibo ‘pstrąg’ jest kalką niem. Buntaal.
Źródłosłów: Rost (s. 70, przyp. 1) zestawia z niem. butz, butze i dn. butt, bott 'stumpf’; Brückner (ZfslPh, VII, s. 39) z pol. potka 'cunnus'.
Etymologie niepewne.
Źródłosłów: Z dn., por. lünebur. bouk-weit m. 'Buchweizen’, szlez.- holszt. book-weet (|| -weten, -wiet) m. 'ts.’, śrdn. bok-wete m. ts. . Por. też w kasz. bukvita 'tatarka’.
bükvaitnĕ
adi.
gryczany
Źródłosłów: Derywat od bükvai̯t (zob.) 'gryka, tatarka’ za pomocą sufiksu *-тць.
bükvoi
n., f., par. akc. ; par. morf.
książka
Źródłosłów: Pożyczka, por. śrdn. bok n. 'owoc buku’, boke f. 'buk’, stsas. bole 'owoc buku’, bok f. 'buk’, lünebur. bouk 'owoc buku’, boük f. 'buk’. Z tego samego źródła, ale chyba niezależnie od połab., zapożyczone też do innych języków słow., por. poi. bukiew 'owoc buku’, cz. bukevWbukva 'ts.’, sła. bukva 'ts.’
Źródłosłów: Z śrdn. büte f. 'Tausch, Wechsel; Verteilung, Anteil; Beute’, por. też lünebur. büt f. 'Beute, Gewinn’. — Końcówka połab. -ą = *-’ę (palatalność t tłumaczy się wpływem poprzedzającej samogłoski, por. Lehr, Zapoż., s. 307).
Źródłosłów: *Шёпъ, *botĕni: dokładnym odpowiednikiem jest dł. bó- śen, może i poi. bocian; poza tym występuje w różnych
postaciach, por. dł. też bóśan, bóśon, gł. baćon, poi. gwar. bucień, bocun i in., sła. bocian (z poi.), ukr. боцтЬн, боцян (z poi.), br. бацЛн (z poi.). Dalsza etymologia niepewna,
Źródłosłów: *boię, *boięta: pol. gwar. bozę 'mały, młody bożek’. Przeniesienie znaczenia w połab. z 'bóg, bożek’ na 'obraz, figurka przedstawiająca boga i w ogóle świętego’, a potem
w ogóle 'obraz, figurka’ nie nasuwa trudności, por. poi. dziecinne bozia 'Bóg’, 'Matka Boska’ i 'obraz święty’.
Źródłosłów: Pożyczka z dn. z rodzimym sufiksem -əc ±=s *-ačъ", podstawą dla tego połab. wyrazu był zapewne czasownik zapożyczony z dn., por. śrdn. bicken 'mit einer Spitze klopfen, picken’, liinebur. bick’n 'mit der Spitzhacke (Bick’) arbeiten’, por. podobne zapożyczenia także w kasz.: Ьёкâč 'kaczka czarna; samiec gęsi, gąsior; dzięcioł’, bĕkac 'uderzać beką („małą motyką”) lub w ogóle czymś twardym; rąbać nieporadnie, zwłaszcza drzewo’; nie bez wpływu na powstanie takiej nazwy dzięcioła w połabskim i kaszubskim była prawdopodobnie forma dn. böm-bikker 'Spechť, por. też w słowniku Grimmów: Baumbicker 'picus, weil er an die baumrinden bic- kend wünner sucht’, Baumhäckel 'picus arborarius’ (Grimm