Źródłosłów: Z śrdn. let (por. gen. sg. ledes) n. 'Glied des Körpers; Glied einer Kette; Glied einer Verwandtschaft etc.’, por. także dn. szlez.-holszt. ledd || lidd n. Glied .
Źródłosłów: Pożyczka z niem., por. szlez.-holszt. łechel || lecher n. 'Le- geľ, śrdn. lechelen n. 'kleines Faß’, stwn. IадеUа 'ein hölzernes Gefäß in Form eines Kugelsegments, dessen sich der
Źródłosłów: ЧuЬъ, Huba: poi. łub 'kora drzewa, szczególnie lipy, pas kory’, przestarz., dziś dial. 'obręcz z kory, kółko; forma, na której upinano ubiór głowy wieśniaczek', zwykle w pl. 'pudlo, kosz z łubu; budka z łubu na wozie lub saniach; wóz z taką budką’, kasz. lub 'miara zboża, szefeľ, słi. l&b, gen. labå 'ts.’, dł. łub 'die Baumrinde, die Borke; die (urspr. aus Baumrinde verfertigte) Einfassung des Siebes, der Lauf des Siebes, der Siebrand’, gł. lub łuba 'kora; rama do sita; osada, w której obraca się koło młyńskie, cz. lub cienko rąbane (łupane) drzewo (kawałek lub deska), używane przy wyrobie sit, instrumentów muzycznych, mebli itp., płaszcz walcowaty wyrabiany z takiego drzewa, skiaj mi rzędzi, instrumentów itp.’, sła. lub. 'ts.’, dial. także ocli zwid», kora drzewa’, słe. lub 'Baumrinde, bes. die weiche, sc la aio Baumrinde’, sch. lub 'łub, kora drzewa; skoiupażo wia, wada skóra na obcasach’, bg. луб'łub, drewniany^o wü , rzeszota’, maced. луб 'drewniany obwód sia, w ’ bębna’, ros. луб 'łyko’, dial. 'łyko, płaszcza * hpy,^ do pokrywania dachu i inny cli celów , kobiałka', ukr. ^ 'łyko', dial. 'łyko,
br. луб 'łyko'. — Pierwotne znaczen e _ (цiн1
mocna), łyko’ (por. lit. Mato Btnord.
kora lipy, kora jodły’, łac. У 9
laupr 'kosz; więcierz', stang. lĕap ts. ). Rozwój znaczeniowy od 'kora, łyko' do 'miara zboża' poprzez 'pudło z łubu, szaflik z łubu', por. niem. Scheffel 'szaflik' i 'pół korca
(miara zboża)'.
laicernĕ
adi.
lejcowy, zaprzęgowy
Źródłosłów: Derywat przymiotnikowy od lai̯ćər (zob. s. v.) utworzony za pomocą sufiksu -nĕ = *-ьпъJь.
laic'ăr
n., m., par. akc. ; par. morf.
lejce
Źródłosłów: Z dn. leidsĕl 'Leitseiľ, por. także śrdn. leide-sel 'ts.’ Wygłosowe r zamiast l jest wynikiem dysymilacji na odległość,
Źródłosłów: Iuдъ (|| *1ддъ): poi. dial. ług (|| łęg} łąg) 'łęg, zarośla na
lukach bagnistych; łąka albo las na bagnach', stpol łun 'mokradło, bagno, jezioro; gaj’ || iад 'ias, 2agajnik J
łąka lub pastwisko, najczęściej położone nad rzeką bądź na nizinie, podmokłe lub zalewane wodą’, słi. lüg 'Sumpf Bruch', dł. ług 'der Grassumpf, die sumpfige Niederung’ der Wiesenbruch, d. h. ein Pfuhl bz. Bruch mit Winterwasser, der im Sommer austrocknet und sich mit einer üppigen Grasdecke überzieht, gł. luli 'roter Bruchteich; Moor; Sumpf’, cz. hüľłąka; polanka; niwa’, sła. i«/i'wügotny, wysokopienny las, gaj przy wodzie', słe. log 'Hain, niedriger Wald’, sch. lüg 'łęg, gaj, dąbrowa, knieja’, scs. lęgb 'Hain, kleiner Walď, bg. луг 'łęg', dial. 'lasek, gaj, knieja; łąka’, ros. луг 'łąka, błonie’, dial. także 'pastwisko’, ukr. луг 'łąka, błonie’, br. луг 'ts.’
Źródłosłów: Hupika — nomen agentis na *-ika do Hupiti, por. od
tego rdzenia w podobnych znaczeniach poi. łupieżca, łu pieżnik, łupicieł 'drapieżca, rabuś, grabieżca, rozbojni ’^ dł. łupnak 'der Schäler; der Nussschäler, Nussknacker cz. lupiö 'zbójca, rabuś, łupieżca, rozbójnik, s e. c a Ырež 'złodziej, rozbójnik’, sch. Iúреž łoti, ioz ojni » dial. лупите ль 'ten co zdziera skórę lub pieniądze •
*-ai̯kə w połab. był dość produktywny, por. bezalkə, Шaí^
maudaikd i in.
Źródłosłów: Hisbka lub Чišьiсa: rozstrzygnąć się nie da, ponieważ w językach slow. obie te postaci są zaświadczone, por. poi. dial. liska, liszka 'lis’, dł. lüka fts.’, gł. liska fts.’, cz. liśka 'ts.’, także 'lisica’, sła. liŚka 'lis', także 'kożuch z lisa, słe. dial. liska 'lis’, ukr. лúска 'lisek; lisiczka’. — Forma *lisbka to pierwotne deminutivum od Hisa, por. ros. лиса 'lis', formę Чišьiса tłumaczy Machek (ES, s. 272) jako zach.-
słow. uproszczenie z pierwotnego Hisfika — *lisÓka ' sićka. — Wprawdzie w zach.-słowr. jest Hiska^ (opiocz po dial. liska, które powstało w wyniku mazurzenia), a e w po łab. nie można wykluczyć także Hiska ze względu na
wiązania do słe.
Źródłosłów: *list5, plur. Histy: poi. list 'pisemna wypowiedź wysłana do jakiejś osoby lub instytucji; karta albo karty zawierające
tę wypowiedź, karty te wraz z kopeitą , pizestaiz. i dial. 'liść’, 'kartka, arkusz’, stpol. list 'liść, folium; pismo, list; dokument prawny coś utwierdzający albo potwierdzający• karta (papieru, książki)’, kasz. lest liść; list; kartka, kawałek papieru’, słi. Idst 'Blatt; Brief', dł. list 'das Baumblatt; das Blatt; das Laub; der Brief', gł. list 'list; dowród pisemny; liść; kartka, kawałek papieru', cz. list 'liść; kartka; lisť, sła. Ust 'ts.', słe. Ust 'das Blatt einer Pflanze; das Papierblatt; das Journal; der Sendbrief’, sch. Ust 'list; liść; kartka, karta, arkusz papieru’, scs. listo 'Blatt, Gewächs’, bg. лист 'liść; płatek korony kwiatu; arkusz, karta; warstwa ciasta’, maced. лиан 'liść; karta, kartka; cienka warstwa czegoś’, ros. лист 'ts.’, ukr. лист 'list, arkusz; kartka; liść; liście, listowie’, br. лiст 'arkusz, kartka; warstwa; dokument’.
laistnaic'ă
n., C13.
szałas, buda, chata z gałęzi
Źródłosłów: Histmica: derywat od lai̯stnĕ utworzony za pomocą sufiksu -ai̯cə, por. z nieco innymi znaczeniami dokładne paralele słowotwórcze: dł. listnica 'der Briefkasten, die Brieftasche , gł. listnica 'archiwum’, słe. listnica 'der Aufbewahrungsort für das Laub, die Streuhütte; der Laubwald;
Źródłosłów: Чižе{U), *1iži do Hizaü: poi. lizać, liżę 'przesuwać po czym
wysuniętym językiem, zwykle w celu skosztowania czego,
zjedzenia lub zwilżenia śliną (u zwierząt również objaw
uczuć)’, w tym samym mniej więcej znaczeniu kasz. lizac,
Uže (Sychta) i Uzac (Ramułt), słi. lazåc, dł. lizaś, Ши || Шот,
gł. lizać, Ши, cz. lizali, Ыži, sła. UzaV, Uže, słe. lizali, Шет,
sch. lizali, Iгžēт, scs. lizali, IižQ, bg. лúэiсa, maced. лижe, ros.
лизáшь, лижу, лúжегuъ, ukr. лизáтпii, лижу, лижeш, bi. лiзáцъ.
lajol
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
pożyczyć
Źródłosłów: Z niem. leihen 'pożyczyć, wypożyczać, wypożyczy
lampo
n., f., par. akc. ; par. morf.
lampa
Źródłosłów: Zapewne z niem. lampę 'lampa ; podciągnięte w połab. pod dawną deklinację na *-a
lap
n., m., par. akc. ; par. morf.
gałgan, łachman, szmata
Źródłosłów: Z dn. lapp (obok lappen) 'Stück, Fetzen (Tuches oder Leders), etc.’, por. śrdn. lappe m. 'ts.'
Źródłosłów: Ogólnosłow. pożyczka z śrwn. łougc 'Lauge' (w niektórych językach słow. występuje też w formie żeńskiej), por. poi. ług 'roztwór wodny wodorotlenku sodowego albo potasowego, rzadziej: roztwór wodorotlenku sodowego albo potasowego w stanie stałym; stężony rozwór pozostały po pewnych procesach technologicznych; środek bielący do mycia, zmywania, prania, zawierający ług sodowy z dodatkiem soli’, w podobnych znaczeniach kasz. ług, słi. Ug, dł. ług, gł. łuli, cz. łouh, sła. luh, słe. ług, sch. lüg, bg. луга, ros. dial. луг (także f. лýга 'roztwór ałunowy do farbowania skór’), ukr. луг.
Źródłosłów: *luna, *plnaja luna, * stara (na pierwotną formę niezło- żoną wskazuje brak redukcji w wygłosie w połab.) luna’.poi. łitna 'światło odbite na obłokach, na górach, ścianach, widoczne szczególnie w nocy; blask, światło , dial. płomień , stpol. łun-а 'odblask światła na nocnym niebie’, może też 'księżyc' (niepewne, bo zapis można odczytać także jako lima), cz. luna poet. 'księżyc', sła, luna poet. 'księżyc', słe. Mn a 'ts.', sch. Iúпa 'ts.', scs. luna 'ts.% bg. луна 'ts.1, maced. луна poet. 'księżyc’, ros. луна 'księżyc’, dial. także łuna na obłokach’, ukr. луна 'oddźwięk, echo', dial. też 'Reflex des Lichtes; Gegenschein, Abglanz, Röte; Widerhall, Nachhall'.
Źródłosłów: łysina, *ly&inę (co do formy låi̯sai̯ńə, to nie jest pewne, czy powstała pod wpływem formacji na -ńə ±= *-nja, czy może palatalne ń nie jest tu wynikiem oddziaływania p°"
przedzającego г): poi. łysina miejsce łyse na głowie, czoło łyse, wysokie , dial. czoło, łeb’, kasz. łćsćna 'czoło', słi. Idsäna 'ts.’, dł. hjsyna 'die glatte Stirn’, dial. 'Stirn', cz. łysina 'łysina; przerzedzenia, połać (lasu, łąki itp.)', sła. łysina 'ts.’, sch. lisina łysina’, bg. lud. лисит 'ts.’, ros. лысина 'ts.’, dial. też 'jasna plama na ciemnym polu w ogóle; polana w lesie’, ukr. лúсинa 'ts.’, br. лысiнa 'ts.’—Derywat od nie zaświadczonego w połab. Чуśъ (por. np. poi. łysy 'nie pokryty włosami, sierścią; o człowieku: nie mający włosów na głowie’) utworzony za pomocą sufiksu *-ma jak nüvainə od niivĕ (*novina, *novz), sodĕvai̯nə (*=*sadovina) od *sadova. Pierwotne znaczenie 'miejsce łyse na głowie’, z czego 'czoło łyse’, a potem w ogóle 'czoło’ (jak w poi. dial., kasz., słi., dial. dł.).
Źródłosłów: Forma połab. sprowadza się do pierwotnego *1ъžiсь, na co wyraźnie wskazują wszystkie zapisy (por. Polański, Polabica, I, s. 115—116). Na skutek jakiegoś wykolejenia z ps. *1ъžiса I) Htåbka, por. poi. łyżka, dial. Uzka, lyjska (z mazurzeniem) 'narzędzie do nabierania, czerpania (i zwykle podnoszenia do ust) pokarmów, zwłaszcza płynnych’, w podobnym znaczeniu kasz. Ièžка, słi. lei̯śka, dł. Uyca, gł. Wica, cz. Шее, sła. Iуžìса, słe. žiíea, cs. Iъžìсa, sch. Iažiсa || žiìea, bg. лъжúца, maced. лажгща, ros. ложка, ukr. лoжка, br. лыжка.
Źródłosłów: *li£ika — pierwotne nomen agentis od *hgati *IъžQ (zob. 8* v. låzĕs) utworzone za pomocą dość produktywnego w Połab. sufiksu -ai̯kə *= *-ika, por. mau̯dai̯kə, tücai̯kə.
skocai̯kə. Ze zbliżonych formacji por. słe. łeMca 'klamczynť (dial.). W językach zach.-słow. poza połab. występuje tu forma sprowadzająca się do pierwotnego Чъдаг}ы poi. łgarz, słi. łgdr, dł. łdgar || łgar, gł. War, cz* iЫř> shl* lwhdr'
Źródłosłów: Пъžеśь, Пъžе(iъ) do *hgati: pol. łgać łzę 'mówić nieprawdę, kłamać, zmyślać’, w tym samym mniej więcej znaczeniu kasz. łgac, słi. lgac, ttą || łgą, dł. ìđдaš || łgaś (lud. dgaś, gaś), praes. łdzu, gł. łhac, ł%u, cz. lhati, lzu, sła. luhat, łuze || luha, słe. IедáU, lezem (qletersnik; według dzisiejszej ortografii lagåti, IMem), sch. lagati, laMm, scs. Ugati, Mę, bg. лíжa, maced. лаже, ros. лгать, лгу, лжёшь, br. iлгáць.
ląc
n., m., par. akc. ; par. morf.
kłek, czepigi, dyszel?
Źródłosłów: *lęćb: dokładnego odpowiednika brak w innych językach słow. Jest to pierwotne abstractum na *-i- (tj. na *-&) od przymiotnika *lęk-0 (jak Ц'îъ od *ЦЪ, *6rnb od *6тъ), por. ros. dial. лякий 'garbaty, krzywy, zakrzywiony’, tu też czasownik lękti 'zakrzywiać’, por. stcz. leci leku 'ts.’, z innym vrokalizmem *lokъ, por. poi. łęk 'półkole, kabłąk, łuk’ (itd., inne wyrazy należące do tej rodziny zob. np. Vasmer, REW, II, s. 68 i 82 s. v. v. лук i ляка).—Pierwotne znaczenie
'krzywizna, zakrzywienie’.
Źródłosłów: Hedb: poi. lód 'woda w stanie stałym skrzepła pod wpływem zimna; jej zamarznięta powierzchnia, górna warstwa’, w tym samym znaczeniu kasz. lód, słi. lou̯cl, dł. łocł, gł. lod, cz. led, sła. ľad, słe. Цđ, sch. led, scs. Iеđъ, bg. лед, maced. лед, ros. лёд, ukr. лiд, br. лёд.
Źródłosłów: Etymologia niejasna. Może od jakiegoś nie zaświadczonego czasownika Hekət za pomocą sufiksu -ənai̯ćə *-anica jak blinskənai̯ćə od blinskət, sekənai̯ćə od sect secą.
lekăr
n., m., par. akc. ; par. morf.
lekarz
Źródłosłów: Hĕkarjb: poi. lekarz 'ten, kto się zajmuje zawodowo leczeniem chorych, medyk’, stpol. lekarz 'ts.’, kasz. IèЫř'lekarz’, słi. lekor 'der Gelehrte’, dł. lekar 'lekarz’, gł. lěkar 'ts.’, cz. Ukar ts.’, sła. łekór 'ts.’, słe. lękar 'der Pharmaceuť, sch. łjekar 'lekarz’, bg. лéкар 'ts.’, maced. лекар 'ts.’, ros. лéкар
ts. , ukr. лiкар 'ts.’, br. лéкар 'ts.’ — Pożyczka z germ., zob. s. v. lecĕ.
lemąz
n., m., par. akc. ; par. morf.
krokiew, kozioł (na dachu)
Źródłosłów: lemOP—‘ s* llom- m* krokiew, kozioł (na dachu)’: Lćmangse fSparre’ H, Lemangse B1? Lemangse B2C.
HSmęzb poi. dial. lemiąż 'drążek kładziony na wierzchu dachu dla ochrony od wiatru’ (wygłosowe -ż prawdopodobnie wtórne, może hiperpoprawne jak żubr zamiast zubr, por. Szydłowska-Ceglowa, Lud, XLVIII, s. 143), kasz. Ieпiдž 'dwie na krzyż złożone beleczki przytrzymujące kalenicę słomianego dachu’, także 'lemiesz, ostrze u pługa’, dł. Urn- jaz 'die Sprosse in der Leiter, im Streuwagen und in der Futterraufe’, gł. dial. łemjaz 'szczebel drabiny’, cz. dial. Iетёž 'rodzaj belki na zrębie dachu’ („tram v krovu nesouci ve stŕedu krokve nebo piipevńujici dośky ke hrebeni“), „slabśi neotesany kmen, slouźici za krokev (na nĕj se рři- bijeji latĕ) nebo do płotu za nosice työek“, u wełtawskich żeglarzy 'neoloupana silnójśi tyěka’ (Machek, ES, s. 263), słe. lęmez 'Sparren, Dachsparren, Gratsparren’, także 'Ruderbaum’, pl. łemezi 'Gespärre, Gesparr, Gespärre’, sch. Ijemez 'Dachstange’.
lepsĕ
adi.
lepszy
Źródłosłów: Do ps. łćpjbś-, por. poi. lepszy 'stopień wyższy od dobry: życzliwszy dla ludzi, przyjaźniejszy, serdeczniejszy; bardziej dodatni, bardziej pozytywny; szlachetniejszy, zacniejszy; wyższej jakości itd.’, w podobnych znaczeniach kasz. lepśi, słi. liępśi, dł. Iёрśу, gł. Ièрśi, oz. lepśi, sła. lepśi, ukr. лíпший, br. лéпшы. — Comparativus do *1ёръ (pierwotnie *1èр]ь, *lĕpjbśa)f por. dł. Iёру 'fein, zart, gut; geschickt, anstellig , gł. Iёру 'zręczny, sprytny; zgrabny, ładny’, cz. książkowe i poet. Ieрý 'ładny, piękny, śliczny’, sła. poet. Iерý piękny, wspaniały, cudowny’, słe. lęp 'Schön; hübsch, stattlich ,
sch. łijep 'piękny, śliczny, ładny’, bg. dial. лен 'ładny*, maced. dial. леп 'ładny, piękny', ros. przestarz. cerk. i dial. лeпый 'dobry, ładny, piękny, przepiękny’.
Źródłosłów: Hěśĕica: słe. Uśĕica 'junge Haselruthe’.—Pierwotne deminutivum do Heska, por. poi. laska 'pręt drewniany lub metalowy, na końcu zagięty albo zakończony ozdobną rączką, służący do podpierania się’, stpol. laska 'pręt, kij zwłaszcza do podpierania się, laska, kostur’, kasz. ł^ca 'drzewo owocowe dziko rosnące, zwł. grusza i jabłoń; owoc tego drzewa’, pomor. icoska 'Hasel, Haselstrauch; Rute,
Źródłosłów: *1ёśčeт%а II *1čś’kovina: cz. liskovina 'krzewy leszczyny,
leszczyna', sła. Ueskovina 'ts.', słe. UUevina || lćskovina 'das Haselnussholz; das Haselgebiisch', scłi. ljeskovina, dial.
także ljeśćevina 'drzewo leszczynowe (materiał); leszczyna, bg. лескóвинa 'pręt leszczynowy; gałąź leszczyny'. — Derywat od nie zaświadczonego w połab. przymiotnika *ЦS. kovz К ЧШeVъ utworzony za pomocą sufiksu -ainə jak nii~ vai̯nə od nüvĕ (— *novina, *пoVъJь), låi̯sai̯ńə (* łysina) od *1уśъ.
levă
adi.
lewy
Źródłosłów: *lĕvaja, lĕroje. *na lereji: poi. lewy 'znajdujący się po tej stronie ciała ludzkiego, zwierzęcego, co serce, znajdujący się po stronie tej ręki, która jest bliżej serca’, w tym samym podstawowym znaczeniu kasz. lery, słi. lięvl, dł. lĕwy, gł. lĕwy, cz. lery, sła. ľavy, słe. lęv, sch. iTjevi, scs. levo, bg. ляв, maced. лее, ros. левый, ukr. лíвий, br. левы.
Źródłosłów: *lbje(U), *litoje, *lbjanbje do *Шi II *liti: poi. łac, leję 'wypuszczać, sączyć, toczyć płyn; napełniać płynem; wlewać, nalewać, przelewać, wylewać’, 'ciec silnie, spływać strumieniem (dziś tylko o deszczu)’, 'wyrabiać różne przed- ^^ty, wlewając roztopiony kruszec lub inny materiał do odpowiednich form’, lity 'tworzący jednolitą, zwartą, jedno
rodną masę', dawn. 'lany, odlany z kruszcu’, stpol. lity 'odlany z metalu, lany; czysty, niesfałszowany, bez domieszki metali nieszlachetnych', kasz. låc, leje 'lać; o deszczu: mocno padać; o upale: spadać; o kurach: nieść jajka bez twardej skorupy’, słi. Mu̯c, lleją 'lecken, ausfliessen; giessen, stark regnen’, dł. laś, Uju 'giessen', gł. leć, liju 'lać', ez. lüi, leji 'lać (w tym samym podstawowym znaczeniu, co w poi.)’, sła. liať, leje 'ts.', słe. liti, lljem 'giessen, strömen’, sch. llti, lljem 'lać, odlewać, rozlewać’, bg. лéя 'lać, rozlewać, przelewać, wylewać: odlewać, lać', maced. лее 'ts.', ros. лить, лью3 льёшь 'lać; lać się; odlewać, lać', ukr. лтпu3 ллю} ллеш 'lać; odlewać', br. лiць 'ts.'
lă
nfl.
tylko, chyba, no
Źródłosłów: Hё (II* le): stpol. le 'wprowadza zdanie o treści przeciwstawnej: ale, tylko, jednak, sed, tamen', 'wprowadza wyraz lub zdanie o treści ograniczającej treść innego wyrazu lub zdania: ale tylko, si tantum, non ... nisi', 'wprowadza wyraz lub zdanie o treści uściślającej, wyszczególniającej: to jest, mianowicie, nimirum, videliceť, dziś por. ale (= a-le) 'spójnik wyrażający przeciwieństwo lub odmienne ujęcie treści, łączący zwykle równorzędne części zdania lub zdania współrzędne; partykuła wzmacniająca, wyrażająca najczęściej zdumienie, podziw, zaskoczenie; wykrzyknik wyrażający najczęściej zdumienie, zaskoczenie, chęć zwrócenia uwagi, żywe zaprzeczenie', kasz. le adv. 'tylko, jedynie, jeno', conj. 'lecz', 'partykuła o charakterze ekspresywnym, używana zwłaszcza jako wzmocnienie trybu rozkazującego
lub jego równoważników’, por. np. vej le 'patrz no’, słi. Hę II le 'nur’, dł. ale 'aber, indes, sondern’, gł. ale 'lecz, ale’, ťJ5 aie 'ale (w podobnych znaczeniach jak w poi.)’, sła. ale 4s.’, słe. lĕ 'nur; nur immerfort; mir, bloß, allein’, sch. Ije 'partykuła wzmacniająca', ukr. dial. лем, лемв 'ale, lecz,
ale tylko, tylko'.
lidą
n., f., par. akc. ; par. morf.
cierpienie
Źródłosłów: Z śrdn. Шe, leide f. 'Leid, Schmerz; Herzensangst, Bankig- keiť.
Źródłosłów: Z śrdn. liken (II likenen) 'gleich machen; vergleichen’.
lip'ă
n., f., par. akc. ; par. morf.
warga
Źródłosłów: Z niem. Lippe 'warga’, por. też śrdn. lippe 'warga’.
litĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
lecieć
Źródłosłów: *lete zamiast Hetiu (zob. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 212) do *ШШ: poi. lecieć, lecę 'unosić się w powietrzu;
szybko upływać; padać, walić się; biec', kasz. lecec, leci ecieć; śpieszyć się, biegać; o płynach, mgle, rosie, przen.
o ochodach; o czasie: płynąć; cuchnąć’, słi. llęcĕc, lięcą
*au^en,, ^ leśu 'fliegen’, gł. lećeć, łeću 'lecieć,
a > fruwać , cz. letĕti, letim 'unosićsię w powietrzu; bardzo
ф
szybko się poruszać, biec, uciekać; padać (np. książka ze stołu)’, sła. letieť, łeti 'ts.’, też o czasie: 'szybko upływać> 'walić się (np. chałupa)’, słe. łeteti, letim 'fliegen, sich schnell bewegen’, sch. letjeti, letim 'latać, lecieć, fruwać; pędzić biec’, scs. leteti, leśtę 'fliegen, schweben’, bg. летя 'lecieć’’ ros. летéть, лечý, летишь 'unosić się w powietrzu; padać’ pędzić, biec, płynąć; szybko upływać (o czasie)', ukr. летíтu\ лечý3 летúш 'ts.', br. ляцéць 'ts.
lizĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
leżeć
Źródłosłów: Чeže (zamiast Чežiiъ, zob. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 212) do ЧežaU: poi. leżeć, lezę 'zachowywać pozycję poziomą, być na czym poziomo wyciągniętym; zajmować miejsce na czym lub w czym; być odłożonym, nie być w obiegu', por. też lezeć odłogiem 'o polu, gruncie: być po-
«
zostawionym przfez czas dłuższy bez uprawy; przen.: być zaniedbywanym', kasz. Iežeс, lełą 'leżeć', słi. Üеžёс, lidą 'liegen; gelegen sein', dł. Ыžaś, Iažут 'liegen; zu Bett liegen, ruhen’, gł. Užeć, Iežu 'leżeć', cz. IežeU, Iеžiт 'spoczywać na czym, zwykle w pozycji poziomej; odpoczywać, spać; obozować; rozpościerać się; być umieszczonym', sła. Iežai', Ieži 'ts.', słe. UžaU, Iežiт 'liegen’, sch. IežaU, Iežiт 'leżeć, tkwić (w czym)’, scs. IežaU, lezę, Iežiśi 'liegen’, bg. лежа 'leżeć; siedzieć w więzieniu; siedzieć na jajach, wysiadywać (o ptakach)’, maced. лежи 'leżeć; chorować, leżeć chorym; siedzieć w więzieniu; leżeć w grobie; być położonym’, ros.
лежать, лежу, лежишь 'znajdować się w pozycji poziomej, być rozpostartym na czym; znajdować się, być umieszczonym ną jakiejś powierzchni poziomej; rozpościerać się na jakiejś powierzchni, mieć położenie’, ukr. лежáтu, лежý, лежúш 'ts.,
ляЖáць 'ts.'
lodo
n., f., par. akc. ; par. morf.
skrzynia, trumna, kałamarz
Źródłosłów: Z śrdn. lade 'skrzynia, szuflada; skrzynka; kałamarz’.
Źródłosłów: *łono: pol. łono 'brzuch, szczególnie dolna jego część; wnętrzności; miejsce na udach osoby siedzącej; podołek’, stpol. łono 'miejsce na kolanach osoby siedzącej, podołek, objęcia; brzuch, zwłaszcza jego część dolna, też części rodne kobiety i mężczyzny', kasz. łono 'łono, żywot; naręcze', słi. Ikone 'ts.', dl. łono 'Schooss, Busen', pi. łona 'das Gemachte, die Schamteile’, gł. łono 'zgięcie u ramienia', rząd. 'łono, zanadrze, pazucha', cz. łuno 'wewnętrzne części rodne', książkowe 'podołek, miejsce na udach osoby siedzącej’, 'miejsce wewnątrz czego, wnętrze, miejsce powstania, ośrodek itp.', sła. lono 'u siedzącej osoby przestrzeń od pasa do kolan; kobiece wewnętrzne i zewnętrzne organy płciowe', słe. lonu 'Schooss', scs. lono 'ts.; Busen', bg. przestarz. i arch. лот 'wnętrze, wnętrzności, łono', ros. przestarz. лoнo 'piersi (jako symbol czułości, macierzyństwa)', przen. 'wnętrze lub powierzchnia (wody, ziemi)', dial. 'piersi, wnętrze, łono, kolana', ukr. лоно 'piersi; łono (też przen.)', br. лона 'łono'.
lözoj
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
wybawić
Źródłosłów: Z śrdn. losen 'los machen, öffnen; durch Zahlung lösen, redimere'. Pożyczkę podciągnięto pod rodzime tematy na *-ati, stąd zakończenie -oi̯ i= *-aji.
lųmpoi
n .
szmaty, łachmany, łachy
Źródłosłów: Z dn por. szlez.-holszt. lumpen m. pi. 'Lumpen, Fetzen .
luft
n., m., par. akc. ; par. morf.
powietrze
Źródłosłów: Z śrdn. luft f. 'powietrze’, por. też niem. Luft f. 'ts.’
Źródłosłów: *oldbja, *śъ oldbję, *na oldbjĕ (pod wpływem tematów twardych zamiast *na oldbji), do ps. *oldbji: poi. łodz 'mały statek o płytkim zanurzeniu, zbudowany z drzewa, poruszany najczęściej wiosłami; służy do celów rybackich, sportowych i komunikacji wodnej’, dawne też 'nawa (kościoła)’, stpol. łodzia 'łódka, łódź, łódź rybacka’, słi. logau̯ 'eine Art Kahn’, dł. łoz 'das Schiff’, gł. łodz 'statek, okręt', cz. loď 'łódź, okręt, statek; nawa (kościelna)', sła. loď 'ts.’, słe. ladja 'Schiff', sch. lada 'statek, okręt; nawa (kościelna)’, scs. ladiji 'Schiff', bg. лaдия 'łódź’, maced. лаiа 'łódź, statek', ros- arch. лóдья, dial. лодия, лодья 'łódź wiosłowa, statek wiosłowy; niewielki statek do żeglugi rzecznej lub przybrzeżnej', ukr. dial. лóдя 'wymoszczone miejsce pod zewnętrznym kołem młyna wodnego', w br. tylko лодка (pierwotne deminutivum) 'łódź, łódka*.
Źródłosłów: *lojb: poi. łoj 'tłuszcz zwierzęcy składający się ze stearyny, palmityny i małej ilości oleiny, używany głównie do celów przemysłowych’, stpol. łój 'pewien gatunek tłuszczu zwierzęcego, sebum, adeps animalium’, kasz. łoj 'łój', słi. loi̯ 'Talg’,
rf 7,И 'ts ’ cz. Ш 'ts.', sla. loj 'ts.', słe. lój 'ts.', dl; • bg >« 'te-’. ™s. dial. лой 'тонленное сало,
свечной сало’, nkr. лiй 'łój', br. лой 'sadło, łoj, tłuszcz .
lüjenă
adi.
łojowy
Źródłosłów: LiXohnaja do (w połab. zamiast kontynuanta pier
wotnego sufiksu *-m- często występuje -en- 4= *-«»-, por. Lehr-Splawiński, SO, VI, s. 10 i nast, oraz Gram poł.,
S 193: sufiks -en- jest częsty także w słe. i sch.): poi. łopiy 'tłusty, zawierający dużo łoju', 'łoisty', słi. lo.i̯w 'talgicht, voller Talg’, sła. dial. lojny 'talgicht, voller Talg, fett, słe. lojęn, lojena 'aus Talg oder Unschlitť, sch. łojan 'łojowy’. — Derywat przymiotnikowy od *lojb (zob. s. v. lui̯).
Źródłosłów: Hopata: poi. łopata 'narzędzie do kopania albo przerzucania sypkich lub drobnych rzeczy; narzędzie do wsuwania pieczywa do pieca’, por. też łopatka 'mała łopata; jedna z dwóch płaskich, trójkątnych kości pasa barkowego, leżących po dwóch stronach kręgosłupa’ (w tym znaczeniu już w stpol.), kasz. łopata 'łopata’, słi. łuopata 'Schaufel; Schulterblatt’, dł. łopata 'Schaufel, Wurfschaufel; Backofenschaufel’, gł. łopata 'łopata piekarska (do chleba)’, cz. łopata 'łopata, szufla', sła. łopata 'ts.', słe. łopata 'Schaufel; Wasserradschaufel; Radschuh’, sch. łopata 'łopata, szufla; rydel, szpadel’, scs. łopata 'Schaufel; Spatel’, bg. лопата 'łopata, szufla; wiosło’, maced. лопата 'łopata; łopata do chleba; wiosło’, ros. лопата 'łopata, rydel’, ukr. лопата 'ts.’, br. лопата 'ts.’
Źródłosłów: Hjlubo: poi. przestarz. lubo 'miło, przyjemnie, z przyjemnością’, stpol. lubo 'miło, przyjemnie’, pomor. lĕbvo lieb, angenehm’, dł. lubo 'lieb', gl. lubo 'mile, iniło’, sła. książkowe Hubo 'przyjemnie, łagodnie’, ros. любо 'miło, mile, przyjemnie, przyjaźnie’, ukr. любо 'mile, przyjemnie; z miłością, z rozkoszą’, br. люба 'miło, przyjemnie’. — Pierwotny acc. sg. n. od *ljubb (zob. s. v. Ijai̯hĕ I.). Punktem wyjścia dla znaczenia połab. było 'z miłością, z życzliwością, życzliwie, nie złośliwie’, z czego 'dla żartu .
Źródłosłów: *ljudbje, *lj и di: pol. ludzie 'pi. od człowiek', w stpol. też 'poddani, chłopi, słudzy', pomor. lege 'Menschen, Leute; Knechte, Dienerschaft’, dl. luze 'die Leute, die Menschen', gl. litdzo 'ludzie’, cz. lide 'ts.’, sła. ľndia 'ts.', słe. I jud je 'ts.', sch. Ijudi 'ludzie; mężczyźni', scs. Ijudije 'Menschen, Leute, das Volk, Völker', bg. люде 'ludzie', ros. люди 'ts.', ukr. люди 'ts.', br. людзi 'ts.'
Źródłosłów: Hbvb: poi. lew, lwa 'Felis leo, ssak drapieżny z rodźmy
kotów', w tym samym znaczeniu pomor. lev, lva, dł. law, gł. law, lawa, cz. lev, lva, sła. lev, leba, słe. lhv, Шa, sch. lav,
scs. Urn, bg. лев, ros. лев, льва, ukr. лее, льва, br. лeỳ, льва.
l'olĕn
adi.
bratni, bratowy, brata
Źródłosłów: H'аiiпъ, *ľalinaja— derywat przymiotnikowy od *ľaľa (zob. s. v. ľoľə) utworzony za pomocą sufiksu *-in- jak morajĕn od 31 oraj ə 'Maria', moterĕn — *rnaterinb od *mater- (zob. s. v. motai̯).
Źródłosłów: *ľaľa: wyraz dziecięcy, który w różnych językach może brzmieć podobnie, a co innego nieraz znaczyć, por. poi. lala 'zabawka dziecinna, mająca miniaturową postać ludzką, najczęściej dziecięcą', przen. 'osoba ładna, strojna, ale ograniczona i próżna', pomor. Шa 'törichter, dummer Mensch, Tor, Dummkopf’, ros. dial. pld. ляля 'dziecko', wiat. 'lalka', ukr. ляля 'dziecko; lalka', br. dial. ляля 'ts.'
Źródłosłów: Чёśъ, *Uśъ îсъ (büvonĕ z niem.), *Usi: pol. las 'zwarte zbiorowisko roślin drzewiastych, rosnących na pewnym obszarze w określonych warunkach glebowych i klimatycznych’, pomor. las 'Wald, Laubwald’, dł. lĕs 'der Wald, Busch mit Laubholzbestand; die bruchige Gegend mit Laubholz’, gl. Us 'las, bór', cz. Us 'ts.', sła. Us 'ts.', słe. Us 'Holz; Wald', sch. Vijes 'trumna; las; drzewo', scs. Iёśъ 'Wald', bg. лес 'las', dial. też 'drzewo', ros. лес 'las; zrąbane drzewo', ukr. лiс 'las', br. лес 'ts.'
Źródłosłów: Hětajętъ, Hĕtajętjaja do Hĕtati: [poi. latać, latam 'przebywać drogą powietrzną pewną przestrzeń (zwykle tam i na powrót albo co pewien czas), unosić się, krążyć w powietrzu, fruwać; być w ciągłym, szybkim ruchu; drżeć, trząść się, drgać', pot. 'biegać, uganiać; włóczyć się’, pomor. latać, leotaią 'umfyerfliegen, umherlaufen’, dł. Шaś 'iterativum do leśeś (= lecieć)’, gł. Utać, Wam 'latać, fruwać; sypać się (o iskrach)’, cz. lćtati 'latać (w znaczeniach zbliżonych do poi.)', sła. lietať, lieta 'ts.', sie. lćtati, letam 'fliegen; hin und her .laufen, jerumjagen; herumflattern’, sch. lijhtati, lije/am 'latać', cs. Utati, lĕtaję 'ts.’, maced. лета 'lecieć; szybko
upływać (o czasie); latać’, ros. летáìпъ, лешáю latać , ukr. лiтáтii) лiтпáю ŕts.\ br. лятáцъ ts. Itcrativum do *letĕti.
Źródłosłów: *lĕto, *novoje leto, *vb dmgoje lĕto, *poh lĕto (kalka z niem. Halbjahr zamiast *poh lĕta), *perdb Шътъ, *vb lĕtĕ: poi. lato 'najcieplejsza pora roku, okres upałów’, tylko w pl. 'forma supletywna rzeczownika rok, anni’, stpol. lato ^najcieplejsza pora roku, aestas; rok (jako okres, anni tempus’, w sg. 'rok, annus’, w pl. 'lata, anni’, 'wiek ludzkiego życia, hominis aetas’, kasz. lato 'lato', rzad. 'rok’, pomor. lato 'Sommer’, w pl. i dual. 'Jahre’, dł. lĕto 'das Jahr; der Frühling; der Sommer’, gł. lĕto 'rok’, Iёćо 'lato’, cz. leto Tato’, w pl. Tata, anni’, sła. leto 'lato’, lud. 'rok', słe. Vęto Mahr, Jahresfrist; Sommer’, sch. ljeto Tato; rok', scs. lĕto 'Sommer, Jahr, Zeit’, bg. пято Tato, arch. 'rok', maced. лето Tato’, przestarz. 'rok', ros. лбто 'lato', dial. też "rok: południe', ukr. лíто 'lato', dial. też 'rok', br. лёта 'lato'.
Iйгаi= Чгi (z wtórnym d między t i r).
Źródłosłów: *lędo, *lcbnęzeje lędo, Hęda: dł. Ieđo 'das unbebaute Land; die Lehde, die Lehdung3, gł. lado 'pusta, nieuprawna ziemia, odłóg, ugór3, cz. lado 'ts/, sła. dial. lado 'ts.3, ukr. dial. лядо 'wzniesione miejsce w lesie, porośnięte sosną budulcową3, br. ляда 'poręba, obszar w lesie, z którego wyrąbano drzewa, obszar w lesie przeznaczony do wyrębu3, por. także kasz. Vё$ёпa 'ściernisko, rżysko3, słe. Ieđíпa 'Brache, Brachfeld, Brachland, Lehde3, sch. ledina || ledlna 'błonie, szczere
pole3, bg. dial. лéдa, лединá 'ziemia leżąca odłogiem, ugor , ros. ляда 'niskie podmokłe miejsce, porośnięte lasem lub zagajnikiem; miejsce oczyszczone na łąkę, pastwisko; parów, wąwóz, jar3. — Poza połab. wyraz oznacza ziemię nie- uprawną, odłogiem leżącą. Znaczenie połab. rozwinęło się pod wpływem niem. Land, por. Rost, s. 88, przyp. 15, Szydłowska-Ceglowa, Lud, XLVIII, s. 30 31. Dokładną kalką niem. Königreich jest też połab. wyrażenie tćnązĕ lędii.