Źródłosłów: — Fonetycznie prefiks ten nastręcza pewne trudności, ponieważ w pozycji nie zredukowanej pierwotne *a rozwijało się w połabskim w o, zob. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 29—31. Litera a może wprawdzie reprezentować samogłoskę zredukowaną ə i=*a, ale względy akcentuaeyjne na taką interpretację nie pozwalają. W językach słow. w tej funkcji występuje obok na- także postać na]-, por. pol. naj-, stpol. także na-, dł. nej-, dawne też naj-, gł. naj-, CZ. nej-, stcz. ez na-, sła. naj-, słe. naj-, sch. naj-, scs. nai-, bg. най~, maced. на]-, ros. dial. на-, literackie наи-, ukr. най-, br. май-. omaszewski, SO, П, s. 156 157, wysunął przypuszczenie,
’0ntymi^e Pos^a<^ której końcowe -j przeszkodziło rozwojowi *a W bardziej tylne o, por. wpływ j na
uprzedmeme samogłoski w dł. nej-, cz. nej-.
nabest
nfl.
najlepiej
Źródłosłów: Formacja utworzona z rodzimego prefiksu „a-
nact'ai
n., pl ., par. akc. ; par. morf.
niecki, opałka
Źródłosłów: *пьMь1сУ — z sufiksem *-k-y do *шЩу, *nbktj-0ve, por.
poi. niecka, także pl. tantum niecki 'drewniane, podłużne naczynie, półkolisto wydrążone w jednym kawałku drewna, używane do zarabiania ciasta, kąpania dzieci itp.', pomor. neck a 'Schüssel, aus der mit dem Löffel gegessen wird’, neclH pl. 'Mulde’, stpol. niecki 'płaskie naczynie drewniane; kosz na chleb’, dł. nacki pl. f. 'die Mulde, der Backtrog; der Trog’, gł. mjecki 'Mulde', cz. necky 'podłużne drewniane naczynie do ręcznego prania lub też zarabiania ciasta’, dial. też necviöky 'ts.', słe. neĕve || naöve f. pl. 'der Backtrog’, sch. naćve f. pl. 'ts.', strus. nüUvy 'navia, vas’, ros. dial. нoчва lub pl. tantum пóчвы 'niecki (używane do siania ziarna przez podrzucanie, zarabiania ciasta itp.), ukr. ночей 'koryto (używane do prania)’, br. нóчвы 'ts.’ — Dalsza etymologia niepewna, por. np. Vasmer, REW, II, s. 229, z bibliografią, Zierhoffer, Nazwy niecek w polszczyzme z uwzględnieniem tła słow., U AM, Fil. Pol. 9, Poznan 196,.
nadĕbresă
adi.
najlepszy
Źródłosłów: z prefiksu na- zob. s. i.; ico у hrfirf-
(zob. s. v. mre), por. też w scs. dobrep, ■
nadolăj
nfl.
najdalej
Źródłosłów: Zob. s. v. dolĕk.
naist'ĕ
adi.
niski
Źródłosłów: *nizokojь: poi. niski 'taki, u którego odległość podstawy od wierzchołka jest niewielka; mający niewielki Mziost; położony stosunkowo niewysoko; mający małą waitość; niewielki, mały (np. o cenach); nieszlachetny, nikczemny, podły’, ЛV podobnych znaczeniach pomor. niski, dł. nizki, gł. nizki, cz. nizky, sła. nizky, słe. nizek, soli. nizak, es. нiZъкъ, bg. нúзък, maced. низок, ros. нúзкий, ukr. низькúй, br. мзкг. — Derywat przymiotnikowy na *-ък- od *niZo, występującego w językach słow. jako rzeczownik, przysłówek i przyimek, por. scs. nizo nieder, hinab, unten’, słe. niz praep. 'von — herab’, por. też v niz 'abwärts, nach unten’, sch. niz adv. 'w dół’, bg. lud. низ praep. 'w kierunku na dół, w dół; po, przez; z (czegoś)’, maced. низ 'ts.’, cz. rzad. niz 'nizina’, strus. niz-o 'miejsce znajdujące się niżej od innych; niższy prąd rzeki, miejsce na nim’, jako praep. oznacza kierunek z góry na dół, ros. низ 'dół, spód’, jako prefiks oznacza kierunek z góry na dół, ukr. низ 'dół, spód; nizina, dolina’, br. нiз 'dół, spód’. — Por. Vasmer, REW, II, s. 220, Ma- chek, ES, s. 327.
naist'ü
nfl.
nisko
Źródłosłów: *niZoko derywat przysłówkowy na *-o od *пiźъкъ (zob. s. v. nai̯sťĕ), pierwotnie forma nom.-acc. sg. n. od tego przymiotnika, por. poi. nisko, pomor. ms№o, dł. nizko, gł.
nizko, cz. nizko, sła. nizko, słe. nizko, sch. nisko, cs. пiZъко, bg. нúзкo, ros. нúзкo, ukr. нúзькo, br. нîзка.
Źródłosłów: *пiiь: poi. nic f. сгođ7йi
nycli włókien, używanego do śźVoiпS+ьZПШбCZкa 26 skr?co-
'ts ’ słi wie f 'tľ™ ľ .,°/7Cia’tkama itp’, kasz. mc f. xs. , sil. mc 1. ts. , dł. mś f. fts.’, gł. úìó f *
'ts.’, sla. mt f. 'ts.', sie. mi, niti f. 'ts.’, sch. „U m ’ nu t
'ts.', por. też pL ,шi-bosna tkackie’, bg. dial. *2’ml
,mi Schaft (Webstuhl), Schaft; Kiemen’ (Weigand), w literackim нитка 'nitka, nić’, stras. пÜь 'ts.’, ros. нJь f. 'ts.’ por. też dial. mim m. 'nicielnice (część warsztatu tkackiego/ ukr. ныть f. 'nić, nitka’, br. нiць f. 'ts.’, нiт m. 'nicielnice’’, z odpowiedników pozasłow. por. lit. nytis f. 'Hevelte, Weber- kamin , lot. niis Teil des VVebstuhls'. — W języku połab. na rodzaj m. zdaje się wskazywać forma przymiotników przytoczonych przez Parum Schultzego przy rzeczowniku: ťånťĕ, tustc II tåustĕ (por. przypisy 1, 3, 4; o opuszczaniu w pisowni zabytków połab. wygłosowego -ĕ zob. Polański, Po- labica I, s. 113—123); poza połabskim rodzaj m. ma tylko sch. mt oraz ros. dial. i br. mim, нiт, z tym, że te ostatnie sprowadzają się do pierwotnego *niU, natomiast w sch. i połab. rodzaj m. jest wtórny: mógł się on tu rozwinąć w wyniku stwardnienia wygłosowego t, co doprowadziło do identyfikacji formalnej tego rzeczownika z maskulinami na spółgłoski twarde. — W języku połab. rodzaj m. tego izeczow- nika nie jest jednak pewny, ponieważ w zabytkach zdarzają się przykłady błędnego użycia przymiotników w rodzaju m. z rzeczownikami w rodzaju ż;, por. np. u Henniga mlige
Źródłosłów: *mtidla— derywat od nai̯t (zob. s.v.), utworzony za
pomocą sufiksu *-idl-, por. od tego samego rdzenia w tym samym znaczeniu z innymi sufiksami poi. nicielnice, słe. nUnice, też niteÓnice, cz. dial. niiĕnice, sła. mielnice, ros.
dial. нúтянuцы3 нúченицы, нûтченки, тип, br. нiт.
Źródłosłów: *njiva: pol. książkowe niwa 'ziemia uprawna; pole, rola,
łan’, stpol. niwa 'pole uprawne, rola, niekiedy zapewne określonej wielkości, też pole świeżo po wykarczowaniu’, pomor. nim 'Feld, Flur’, dł. przestarz. niwa 'das fruchtbare Ackerland; das Feld; die Flur’, cz. książkowe i dial. niva 'ts.’, sła, książkowe niva 'ts.', także 'łąka’, słe. nj-íтa 'der Acker’, sch. nj'iva 'ts.*, scs. niva, też niva 'ts.’, bg. иúвa 'ts.’, maced. нuвa 'ts.’, ros. Hiiea 'ts.’, ukr. нúвa 'zorane pole’, br. нíвa 'pole, rola’.
namanăj
nfl.
najmniej
Źródłosłów: Forma złożona z przedrostka na- i comparatiwu manəj (zob. s. v. v.).
namănesă
adi.
najmniejszy
Źródłosłów: Forma złożona z przedrostka na- i comparatiwu rnanesə (zob. s. v. v.).
naparăd
nfl.
najprzód, najpierw
Źródłosłów: oimacja utworzona z przedrostka natego samego, 01У ^stepuje w superlatiwach (zob. *s# v. wa-), oraz рaШ *= perdb, poprzez pośrednie *ргeđъ. Samogłoska a po p
narə
423
jest wtórna, por. Lehr-Spławiński, Gram noł « ^ -7
Jednak rekonstrukcja przez Lehm ч-пi •' ?. ’’ d o7- . , , . J pez Jjema-bpławmskiego vared nip
jest uzasadniona w tej pozycji: redukcja * w э w o4atn“ei sylabie wiąże się z położeniem tej formy po przedroľkľ por. Kurylewicz, StPPS, I, s. 352 („ie ma podstaw do przyjmowania tu przyrmka *««, jak to czyni Lehr-Splawiński za Rostem: przyimek ten rozwinął się w połabskim w „o zob. s. v.; przytoczony w Gram. poi., s. 06, zapis m pamt w rzeczywistości w zabytkach połab. nie występuje i wzięty chyba został z indeksu Rosta). — Por. o podobnej budowie poi. najprzód 'w pierwszej kolejności, wyprzedzając (najczęściej w czasie) co innego; najpierw, przede wszystkim’, por. też naprzód 'przed siebie, wprzód, do przodu; najpierw, na początek’, stpol. tylko naprzód 'najpierw, na samym początku; wcześniej, uprzednio, z góry’, gł. najprjedy 'najprzód, najpierw’, cz. napred 'na przodzie; do przodu; naj- pienv* sła. wfvnvpfl ftk 5 fiłp -ììп/úГßíì. P.zPÄmfti ‘íiа/ùгßA ''vorwärts
bg —-x-— , .
напред 'ts.’, strus. napredo 'przeď, iшр'ёžь 'dalej, naprzód;
uprzednio’, ros. dial. наперед 'ts.’, ukr. наперед napizód,
wprzód; najpierw; przede wszystkim’, br. напéрад 'ts.’ —
Formą pierwotną było *naperdo obok *mpmljb, formacja
z przedrostkiem superlatywnym rozwinęła się wtórnie pod
wpływem superlatiwów, przede wszystkim typu naj bp) v je’,
wpływ ten ułatwiały niektóre znaczenia *парегđъ.
nară
n., m., par. akc. ; par. morf.
głupiec
Źródłosłów: Z śrdn. narre m. ts. , poi. - deklinacji kon-
nora 'ts.'
nastăresĕ
adi.
najstarszy
Źródłosłów: Forma utworzona z superlatywnego prefiksu на- (zob. s. v.) i comparatiwu od storĕ (zob. s. y.), który bez przedrostka w połabskim brzmiałby *storesĕ *= *starĕjbśbjь, ale w zabytkach nie został zaświadczony.
navąc
nfl.
najwięcej
Źródłosłów: Forma utworzona z superlatywnego prefiksu na- (zob s. л*.) i comparatiwu *vąe ( — *vętje)f oddzielnie w zabyt kacli nie zaświadczonego, por. poi. więcej, superl. najwięcej stare więce (z czego spójnik więc) i w tych samych podsta wowych znaczeniach dł. wecej, superl. nejwĕcej || nejzwěcej dial. też ivěce, ivjace. icjaeej, gł. wjac, wjace, superl. najwjace najwjac, cz. vice, тiс, superl. nejmce, nejvic, sła. viaeej, mac superl. n aj viaeej, najv-iac, słe. vec, vece, superl. nåjvec, sch vU, vece 'już’, scs. rej te 'mehr5, superl. naivęśte, bg. вéчe 'już; już więcej, więcej’, maced. веке 'ts.'
dalszej etymologii słow. *vętj- zob. Vaülant, ОС, I, s. 83, II, s. 580, Л asmer, REW', I, s. 247 (z bibliografią).
navącĕ
adi.
największy
Źródłosłów: Forma utworzona z superlatywnego prefiksu na- (zob. s. v.) i comparatiwu *rące (prawdopodobnie f. *vętjaja),
por. poi. większy, stare więtszy, superl. największy, dł. wĕtśy,
nejWełiyf’ gł‘ WìeUi’ »“.Hcjetśi, cz. veiśi, nejvetśi, sła. väBi, najvaiU, słe. ięci, najveci, sch. veci, najveci, scs. vęśtii.
navois
nfl.
najwyżej
Źródłosłów: Forma utworzona z superlatywnego prefiksu na- (zob. s. v.) i comparatiwu ms (zob. s. v.), por. pol. najwyżej, pierwotnie napvysze, dl. nejhuiej, gt. najwyie, cz. пфýí sła. najmßsie, najvyś, sch. najviśe.
Por. navoisĕ.
navoisĕ
adi.
najwyższy
Źródłosłów: Forma utworzona z superlatywnego prefiksu na- (zob. s.v.) i comparatiwu voi̯sĕ (±=*vyhjb), poza tym w zabytkach nie zaświadczonego, por. poi. najwyższy, dł. httśśy, husy, gł. najwysśi, cz. nejvyśśi, sła. najvyśH, słe. vUji, sch.
najviśl.
Por. navois, vois.
navoisnĕ
adi.
zwierzchni, najwyższy, naczelny
Źródłosłów: Pierwotnie prawdopodobnie było tu sa
*vyibHjb ze znaczeniem P°^ ^ | Vф>ỳ
Uibriggeblieben, »Ьe»o1ш* höchste', sch. vUnji
górny, sła. vysny ts., słe. J höchst, in der
'najwyższy (zwykle 0 Bo^!’v* odniebny; najwyższy’; Höhe befindlich’, ros. выишии Bor у, P
prefiks na- pod wpływem super a i ^
nazdük
n., m., par. akc. ; par. morf.
chustka do nosa
Źródłosłów: Z śrdn. nase-dok 'ts.’; może w połab. istniała też oboczna
forma nozdük, por. wyżej zapis Baue Nosedick, por. w śrdn.
także nose-dok, nese-dok 'ts.’
Źródłosłów: Pozvczka z niem., рог. вiu ^ у ^ innvcli
'świder; duży świder’, stwn.^/taöa^^^^ Uboze^ gł.
językach slow.: słi. neb om , • ^ , (lial ,nieboza8, njeboz, cz. nebozez, Stc^™ p^dgtawą dla zapożyczenia było
słe. nabǫ̇zec, takze паЬф . ów gloW także nabager,
zapewne zostało przejęte do języków
przy czym a w drugiej у 29*
Slow jako o, w połabskim regularnie Ü, zmiana g w г i * świadczy o dawności pożyczki, p0r. Szydlowska-Ceglowa,
nedånüv
adi.
bezdenny
Źródłosłów: *nedonovb — derywat od dåtiii (zob. s. v.), utworzony za
pomocą sufiksu *-ov- i negacji ne. Brak dokładnych odpowiedników słow., ale por. poi. bezdenny, cz. bezedny, bezdny, daw. nedmj (Jungmann), ros. бездонный.
nednoză
n., f., par. akc. ; par. morf.
pończocha
Źródłosłów: Z śrdn. *ned(le)t-hase 'der untere — der Waden- und Fußstrumpf’, por, śrdn. Iwse, hase 'Bekleidung der Beine und Füße; bes. Strumpf’, ned(d)en praep. 'unterhalb', ned- ds(e) adv. 'unten, niederwärts’, lünebur. Hös 'der in älterer Zeit gewöhnlich aus Heidschnuckenwolle gestrickte Strumpf’, por. u Kücka pod tym hasłem uwagę: „[...] es ist dasselbe \\ ort wie hd. Hose, nmd. hose, håse 'Beinkleid, unterhalb der Brouk (= Kniehose) beginnend und bis zu den Fußspitzen reichend’. Als die Brouk verlängert wurde, nahm das Wort die Bedeutung an, die es besonders bei den Alten noch an manchen Stellen bewahrt hat, 'bis zu dem Knie reichender Strumpf” (cytuję za Oleschem, ZfslPh, XXXV, s. 262).
Źródłosłów: Pożyczka z dn., por. szlez.-liolszt. negełke 'Nelke', śrdn. negelken pl. 'goździki do przyprawy’, stsas. negelikai. 'Nelke'. Wyraz zaliczono do deklinacji kontynuującej dawne tematy na *~a a niem. -ke zidentyfikowano z sufiksem rodzimego pochodzenia -kə
nex
nfl.
niech
Źródłosłów: *neya)i — pierwotnie forma impuat, d /
пе/ajt l . doI. шесп, także rut
s. v. neχət), por. w tej s< J ^ ^ rzad., także
chaj, kasz. neχ, dł. nech, g. 3 > ^ też scll. п'èкп, necM, sla. nech, słe. vaj (z net J , ^ ^ ajal tleχ(iii) nęka, nek, bg. пèкa, пек, ma ^ ^ » ukr. пехай, хай, dial. tez не,
Źródłosłów: *nemoky)ibka pierwotnie demin. od *пётъkyni, *пeтъ- cynja, por. cz. przestarz. Nemkynĕ 'Niemka', sła. Nem/cyna
ts., bg немтняу: O rozwoju znaczeniowym zob. s. v. ncməc. Badlowski, StFPS, Ш, s. 30I.
Źródłosłów: *nenbka U *nenbka - oboczność e у i spowodowana praw- dopodobme zróżnicowaniem położenia przed pierwotnie twardą spółgłoską w pierwszym wypadku i palatalną w drugim, chociaż nie wykluczone też, że wahania w zakresie samogłoski w tym wyrazie tłumaczą się jego pierwotną przynależnością do słownictwa dziecięcego, por. o podobnej budowie poi. niania, manka służąca do piastowania dzieci, opiekunka dziecka; osoba niańcząca kogo; opiekująca się kim; piastunka', pomor. папа 'Mutter', пёпa 'ts.; Anrede des Mannes an die Frau , demin. nenka, dł. nan 'Vater', gł. nan 'ts.', cz. nana 'głupia kobieta’, dial. i dziec. niania, sła. nana, demin. nanka co zamężnej kobiecie; ciocia, ciotka’, sch. nåna, пéпa 'matka; starsza siostra; babcia’, bg. dial. нéня 'ciotka', maced. нена 'mama, matka’, ros. няня, нянька 'niańka, piastunka’, ukr. няня, нянька 'ts.', br. нянька 'ts.', spoza słowiańszczyzny stind. nmd 'matka’, grec. vśwa, våwY) 'ciocia'.
Źródłosłów: *nerhbcb — derywat od *rĕzati (zob. s. v. rezą), utworzony za pomocą, sufiksu -ьeъ i negacji ne-, por. o nieco innej budowie ros. dial. нéрезь 'kiernoz’ (Zubaty, Afsllh, XЛ , s. 404, Vasmer, BK W, II, »• 213). Bliską paralelę struk-
ralną dla polab. rnrczəe stanowi slow *»*<>?«»<>d *kop,t , por. np. sie. .Mp» 'geschnittener Schaf bock Ьbop,ь u.
IoрJ 'eunuch, kast,rať, ros. a,«*, >
ner'ol-să
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
karmić się, żywić się
Źródłosłów: Z śrdn. neren 'ratować; karmie, żywic , por. tez stsas. пе~
rian, ner i on 'ts.'
Źródłosłów: wvstľ-mi!'reł(^[6 n^°perz’, ale w różnych językach słow.
Perz dial til^ ľ0Z.1Ilaite zniekształcenia, por. poi. nieio- (jacopen, s-фтегź *"efperz’. m&(>Perz, miętoperz, latoperz,
^stycznych II 19 ~ ^ o*2 1 in; UXitSCh’ ">bór Pism P°10'
mtopur, njedopar -V 3/)? dł* ńetQPy>'i dial. także
Ouż. formy zob. SSA З^п Tľ’ đШi‘ t6Ż pur nJeduP3el i in' netopir, także natovir Lя > ^ °Z' netoPÜri sła- netopier, słe.
oper, topir, dupir, cs. netopyrb, no-
potyrb «*р«угъ, bg. dial. нетопúр (Weigand), ros. нетопырь, dial. tak/e лéтопыръ, настопырь, натопúрь, ukr. нетопúр — wszędzie w tym samym znaczeniu 'nietoperz', ale por. sch. leptlr 'motyl, leplr 'ts.' Nazwy nietoperza często są przenoszone na motyle, zwłaszcza wieczorne motyle, ćmy (zob Vážпý, O jmćnech motylü v slovenskych пářečíсii, Bratislava, 1955, s. 148 152). O dalszych nawiązaniach etymologicznych zob. Vasmer, REW, IX? s. 216 z bibliografią.— Formę połab. rekonstruowano do tej pory netüpar (Lehr- Spławiński, Gram. poł., s. 48, 79, Polański-Sehnert, PED, s. 101), jednak zapisy z literą a po p dla sg. i literą o w tej pozycji dla pl. wyraźnie wskazują na alternację ə || o *= *a. Ponadto zapis HBX Netipart oraz forma pl. netiiporde wobec systematycznie notowanego podwójnego r w wygłosie w pozostałych wypadkach świadczą, że chodzi w nich o pomyłkowe użycie tej litery zamiast innej, d, i że wyraz połab. trzeba rekonstruować netüpərd. Forma ta powstała w wyniku jakiejś kontaminacji, może z wyrazem, który bezpośrednio w połabskim nie został zaświadczony, ale który znany jest z innych języków słow. i oznacza gatunek ptaka: poi. par (Iw a 'gatunek łownego ptaka, Lagopus’, gł. pardwa 'ts.’, cz. daw.pardva'Totanus' (Jungmann), ros. dial. пáрдва
'Scolopax gallinago’ (Dal).
nĕkătü
pron.
nikt
Źródłosłów: •M, gen. *Ы*»: И- ГГ.«*
«iк'од’о, dl. nicht, także тeMeн, gen. mko,jo, gl. пиШ,
шкоЮ, z. шЫo, шЫш, sla. także *,t, gen.."Ш»,
sie. Jкđo, vmga, sch. nVco (nitko), »**«, -
nikotjfiSe, bg. w przypadkach zaleznyc «
m-.PPd nodobnie nmoj, никого, ros. никтo, wtórnie иикoи), maced. pod - Lelu-Spła-
пикогó, ukr. нiхтó, шкóгo, bi.
• ■ i • W Grim poi., s- 191—192 (lla llon‘- s8- trans.
JU & ** * - niť%w “ 7»**»
jednak nie jest wyjaśniona oboczność 1| Bardzicj
prawdopodobna wydaje się transbypcja *№*, lub ,,eкđш
z samogłoską i, która występowała w polabskmi jako iva. riant samogłoski i w pozycjach zredukował,ych. P„,ab. formy zresztą nie sprowadzają się fonety czme do ткъío,
nikogo, zob. s. v. nic.
nĕpüvodĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
zaprzęgać
Źródłosłów: *napovade (zamiast *napovaditb, zob. Lelir-bpławinski,
Gram. poł., s. 210—213) — z przedrostkiem *na- do *povadUi
(zob. s. v. püvodĕ). Dokładnym odpowiednikiem formalnym
jest ros. dial. ншювáдить}наповáживать 'изноравливать, приучать к чему дурному’ (Dal).
ni
nfl.
nie
Źródłosłów: *ne: poi. me, por. też dial. m ma, pomor. ne, mi, ne, ni, dl. ne, rzadziej na, m, gł. щe, por. też njemĕć, praes. пшат, ттаś itd., cz. ne, sła. ne, słe. 4 por. też » mam
(wobec imam), sch. ne, por. też iifmdm (wojec iшaп , . . ne bg. ne, por. też пАмам (wobec úлшi), maced. не, 1 •
też немам (wobec имам), ros. не, ukr. не, br. не, z
ków pozasłow. por. lit. ne nein, ne- nic i■ » ”iiS
stind rm, łac. (np. nseiö), ;ЬЛ’
nic
pron.
nic
Źródłosłów: ГГ” п^ъ^eì *пičьîo, *тčъiоže, gen. *mtie80(%ß),
nor То, -UíTê PtóQiej. także w funkcji nom.-acc., rakter żЛII ^ ^ rzecz> nihil> wyraz wzmacniający cha- pniu' stnol Tь”У 01’zeczeniai wcale, w najmniejszym sto-
nicse, niczse, nimo ^ ПШе’ <Я*C*’
'nichts', nie 'gar nicht ľcht' P°,m”; <“■ nic0 11 ^
jeden, żaden; wcale w otói ШC’’ ”"f nie;
1 £ e; wcale nie’, cz. нiс 'nic, nihil;
уьiđв ī'à
4oí)
w ogo e, wcale 1ē№ por. też пШIш nie, пШM nie 'w ogóle u,c, ы mc, mlul, rzad. 'wcale, w ogóle', sie. „«'nichts; gar nicht, także «,»(«• seh. ьШa nihil', scs. nihlo, пШe,
пiđьUuв ts. , bg. пúщo ts.*, maced. пишто Чн.’, stras. п-iёь
пiёе, пiёьio 'ts.', ros. ничтó 'ts.', ukr. пiщó 'ts.', br. нiштó
'ts.’
Źródłosłów: *nedelja, *dru(jaja nedĕlja (nom. zamiast przypadka zależnego), *nedeljo, *obb nedeljg, *za nedeljo, *nedele, por. poi. niedziela ostatni dzień tygodnia wolny od pracy, dies dominica, dial. i stpol. także 'tydzień, septimana’, pomor. negela dies dominica’, w pl. i dual. 'septimana', dl. nezela 'dies dominica’, gł. njedśela 'ts.’, w pl. i dual. septimana’, cz. neděle 'ts.’, sła. nedeľa 'dies dominica’, sie. nedęlja ts.;^septimana’, sch. mdjdja 'ts.’, scs. nedĕlja 'ts.’, g. неделя ts., maced. недела 'ts.’, stras, nedĕlja 'ts.’,
mani* hr fna ’ u'£г- недíля 'dies dominica; septi-
utworzonvTľ tS'’ ~Berywat 0(1 *Mlo (zob. s. v. rľolü) Et s 398) K^°moeą suflksu *-ja i negacji *ne (MeiUet, z ЪiЬUoSiąKalka Z IaC- V-швг, BE W, II, s. 208
nid'onĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
nienawiść, zawiść
Źródłosłów: Z śrdn. mden 'nienawidzić; zazdrościć’. Polab. zakończenie -oni lub -onə może kontynuować *-тщe lub *-anoje *-anaja itd. ’
nijadån
pron.
żaden
Źródłosłów: *ni-jedvYbb: stpol. nijeden 'żaden, ani jeden, nijaki; nikt’, por. też poi. ani jeden 'ts.’, scs. пЦeMпъ 'ts.’, strus. ni odim 'żaden’, ros. ни oдúн 'ts.’, stukr. ni odim 'ts.’, br. нi адзíн 'ts.’ — Podobnego pochodzenia jest też poi. żaden, stpol. niżadny, cz. žáāпý, stcz. пižáđпý, dł. žeđеп, gł. žađуп, ukr. эiсóдний (z *тžе-]еāьпъ, obocznego do *ni-jedmb, por. Tru- baöev, VJa, VIII, s. 28—33, z bibliografią). — O wokalizmie negacji ni- w połabskim zob. s. v. nic.
ninceră
nfl.
przedwczoraj
Źródłosłów: Złożenie z «»» (pochodzenia dn., por. szlez.-holsz ■. mn 'kein', śrdn. nin 'adv. der Verneinung’) 'nie’ i cen wczoraj (zob. v.). Co do sposobu wyrażenia por. pomor. «и»« 'przedwczoraj’.
nină
nfl.
teraz
Źródłosłów: Dlaps. rekonstruuje się *nynei *пъпe, por. pol. przestarz. mnie 'teraz, obecnie' i w tym samym podstawowym znaczeniu stpol. mnie lub może nynie, pomor. nina i nina, dł. nenio, także nent, neto, net, gł. nĕtko, (z nentko), także nĕtk, cz. nyni, także nenicko, nenicky, stcz. nynie, także nenie, słe. dial. nen, bg. przestarz. i dial. нúне, strus. nyne, nynja, także nonĕ, nowi, ros. ныне i нóне, ukr. нúнi, scs. nynĕ, nmĕ, nyna, spoza Słowiańszczyzny por. lit. nunai 'ts.', stind. nünåm ts., łac. nunc, gr. vüv, vóv (Trautmann, BSW, s. 201, Vasmer, REW, II, s. 232—233 z bibliografią). — Połab. nånə może pochodzić z *mnĕ, natomiast ninə i nenə fonetyczme nie mogą kontynuować ani *nynĕ, ani *nmĕ — może wokalizm pierwszej sylaby pod wpływem partykuły przeczącej ni || ne, zresztą i w innych językach występują tu
ł SpwvWa °d1 sp°dzlewanego rozwoju fonetycznego. Rost, _ chyba niesłusznie przypuszcza wpływ niem. nun (s. 405).
ninjautră
nfl.
pojutrze
Źródłosłów: Złożenie z nin (pożyczka z niem., zob. s. v. nincerə) i jau̯trə (zob. s. v.), por. podobne złożenie też w pomor. nevüro 'pojutrze'.
Źródłosłów: *nesU: cz. nesle f. pl. 'lektyka’ ('Sänfte’), por. też poi.
daw. niosło 'brzemię, naręcze, wiązka’ (Mrongowiusz).
Budowa jak *дгеЫо (zob. s. v. дгеЬЩ luh *шìв (zoh. s. v.
шеiщ о deverbatiwach na *-!o i *-*> » řл,
s. 414—417).
nit'ėdĕ
nfl.
nigdzie
Źródłosłów: г wite. dł. niźer ( — *nikbde*e) м ■ыiте'X>е ** пàđże, cz. mtde, sla. тЫе, ... maüed. . ншЪ,
пiЫS пшie, ros. нигàí, uкг. ш (г)àé, Ьi. шдзе.
niv'ųzonă
adi.
niewiązany
Źródłosłów: *nevęzanaja, *nevęzanaja гёсь — z negacją do vǫ̇zonə (zob. s. v.); jeśli chodzi o wyrażenie nivǫ̇zonə rec, por. także w innych językach słow.: poi. niewiązana mowa, gł. njewjazana
rec, cz. nevazana гeč, sła. nernazana red, słe. nev£zana beseda, sch. nevezan razgovor.
Źródłosłów: *nabrdoko — podstawą słowotwórczą było tu wyrażenie przyimkowe *па bŕdĕ do *bŕdo (zob. s. v. bordii). Por. o podobnej budowie cz. dial. naruĕko 'naręcze’.—Brückner, ZfslPh, VII, s. 35, niesłusznie kwestionuje tę etymologię, wyprowadzając formę polab. za Rostem z *nabrdbje, to ostatnie bowiem musiałoby się rozwinąć w połab. w *>io- bardĕ.
Źródłosłów: nadome(to) do *nadgii: poi. nad ({fi, nadrnę, nadmie 'dmąc napełnić powietrzem, nadmuchać’, przestarz. 'wydobyć głos z odpowiedniego instrumentu przez dmuchanie', stpoL nadąć się, nadmie się 'napęcznieć, nabrzmieć’, dł. naduś, naduju aufblasen, anblasen’ gł. naduć, naduju 'ts/, cz. nadouti, na-
' U^t , nadyt, naduje ts.’, słe. nadǫti не, nadrnern se aufschwellen, sich aufblähen’, sch. nåduti, nadrnern 'nadąć,
‘ ’scs- nad/?ti,nadomo aufblasen, anschwellen machen’,
nodix
adi.
potrzebny
Źródłosłów: z śrdn.
nod'ă
adi.
nagi, goły
Źródłosłów: *nag o je do *падъ(Jь): pol , md nodya B2.
nahi, cz. nahy, sła. nahy, Błe пāq f gł*
po,« sc, ^ roe.
powdmkow pozaslow. por. ht. ^ •£
noj
adi.
nowy
Źródłosłów: Wyraz obcy, nie przyswojony, z niem. neu.
nojt
v., inf., par. akc. ; par. morf.
znaleźć, zwyciężyć, wygrać
Źródłosłów: *naüi, *naidblo z *naidh (zamiast *nahdh, zob. Lehr-
Spławiński, Gram, pol., 8. 235), *naidenoje, *jbviaje(h) naidi noje, por. pol. najść, naszedł 'pojawić się niespodzianie, o ^
wiedzie kogo wbrew' jego życzeniu; napaść, zaata owac , przestarz. i dial. 'natknąć się na co, znaleźć , stpo . naszedł, part. praet. pass. najdzion 'odszukać, od у * ]• pobytu; stwierdzić pewien stan, wlatowoć, ^
przyłapać; zdobyć, zyskać sobie; naP^ • ^ jemanden bz. etwas auf dem Wege treffen, antreťfen, über jem
kiyć’, scs. naiti 'herankommen, überkommen, gegen Jeщ. gehen, zurückkommen auf etwas (in der Rede)’, bg. hui. ìiáйда, пáйдеш, найден 'znaleźć', maced. пauдe ts.; natknąć się, spotkać', strus. naiti zbliżyć się; spotkać; znalezć, napaść’, ros. найтú, нашёл, найденный znalezć; zastać; natknąć się', ukr. найтú 'ts.', br. найсцi ts.
nolėjĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
nalać
Źródłosłów: nalbje(tb), *nalitoje do *naliti: (obok *nalbjati, o koniugacji czasownika *hjo, ЧЩ i; *щo, *hjati zob. Vaillant,
ь-z / ľ ~^2), P0ť* poi. nalać, naleję 'lejąc WфгoWa- j1* co- o czegoś; napełnić płynem; rozlać na kogo, na co’,
MhZen v‘ N Mle}U 'VoU«ießeц. füUen; eingießen, ein-
пìTTJп ?eß№’’ **• паШ’ па1i^ »“*<% 'te.', cz.
Щет ’in einer ^ ^ ’i*1“' ШШ’ Шкsłe‘ ПЁЫ’
,hineingießen; voU gießen’’sch- ken’ b s нале я 't« ’ н * ^пaЩя eingießen, einschen* -1’ V Z. g en; aUSgießen^ maced.
rts.’, br. налiць 'ts."" /iÜЛЬЮ’ Hamm 'ts.’, ukr. налúтщ uаллi'o
Por. bez prefiksu lejĕ.
nolüzenĕ
n., n., par. akc. ; par. morf.
przyzwyczajenie, nawyk
Źródłosłów: Ыaiožeтýe — derywat od *паЫШ 1)0r llfl, , . .
'umieścić coś na czymś; rozsmarować denką warśt^ X ciążyć kogo czym, np. obowiązkiem pienia płatków ubrać Się w co , przestarz. 'dodać, dołożyć', daw. nałożyć są przyzwyczaić się, przywyknąć', kasz. mloUe 'przyzwyczaić ośmielić kogo , «МП щ 'przywyknąć, wpaść w nałóg' dl шЫеш 'das Aufwenden, der Aufwand; die Gewohnheit’ die Sitte, der Brauch, die Weise’, gł. пaЫещe 'ts.’, cz. naMiti 'umieścić coś na czymś; wydać, wyłożyć (np. pieniądze); zachowac się jakoś w stosunku do kogoś; wprowadzić kogoś w jakiś nastrój , sła. пaIožiV ts.’, słe. naloilti 'auflegen, auf- laden; anlegen’, sch. пaЫUi 'wydać (rozkaz, polecenie)’, scs. naiožгii 'darauflegen, beladen’, bg. налóжа 'nałożyć, przyłożyć; narzucić; zobowiązać’, maced. налояси 'ts.’, ros. наложить 'nałożyć, przyłożyć, obłożyć, nakłaść’, ukr. на- лoжúтu 'ts.’, 1л*. налажыць 'ts.', χ>or. też deveťbativa poi. nałóg 'nawyk, zakorzenione przyzwyczajenie’, dziś zwykle 'szkodliwy nawyk’, dł. nałóg 'die Gewohnheit, der Brauch, die Sitte; die Art und Weise; der Stil, der Baustil’, ukr.
налóга 'przyzwyczajenie, nawyk’.
nonüsĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
nanosić
Źródłosłów: *паппне (zamiast *пaпот ъ, z° • ^ lub
poi., ». 210-213) do *штоЫг- teiat•
derywat z prefiksem *па- o ""** \gta^i(. njeI1i. odpowied- czasownik byłby dokonany;^ ^gtm,gnąť, „ którą z tych
nika znaczeniowego nic <1& Л
formacji chodzi), por. poi. namsii, dok. (ГZa(1гi
niedok ) 'nosz«c zgromadzić đoi* d* czego; osadzić co £ czym’, pomor. nmwsəc niedok. мei leibeilumgen, 2U.
sammentragen’, dl. тшцi, ««***>» f nugt,,,^
in Fülle eintragen', gl. nanosyi, «««oáи dok. nan.eść, m, mulić (o wodzie)’, cz. „«nosili, nanosm dok. nosząc nagro. niadzić', sla. nanosił', imnosim dok. 'ts.', sie. nanositi, -nawjńv, dok. 'eine gewisse Menge durch wiederholtes Tragen hin-
schaffen,
niedok,
(szkodę, -Ł_r- j i — • ~ лu
etw. zufiigen’, bg. dial. нанóсям 'herbeitragen, anhäufen1
(Weigand), strus. nanositi, nanoś it niedok. 'przynosić, in- ferre; wkładać, nakładać (broń); zadawać (rany)’, ros< наносгтiь, наношу, наносишь dok. i niedok. 'nanosić, na- znosić (oddzielne przedmioty); znosić, przynosić, przenosić; zadawać, wyrządzać’, ukr. нанóсшпu, наношу, наносит niedok. 'nanosić, znosić, przynosić’ oraz нанóсюпu, наношу, наносит dok. 'nanosić, naznosić’, br. нанóсiць niedok. 'nanosić, znosie, przynosić; zadawać, wyrządzać’ oraz нанасiць dok. 'naznosić, nanosić’. — Lehr-Spławiński, op. с-it., s. 237, przyjmował tu aspekt niedok., opierając się na tym, że dla niem. inf. w zabytku przytoczono formę osobowrą praes., jednak w zabytkach przez inf. tłumaczy się najczęściej zarówno po ab. formy dokonane, jak niedokonane i niezależnie od
ego, czy są^ przytoczone w inf., czy w' praes.
apisj Noniisse, NonLsse można też odczytać jako no- nvubir >>апeSe^°} *>lanesti, por. poi. nanieść 'nosząc zgro- znatľnb Г CZeg0i 0Sadzi<5 co na fzvm’> podobnych
2ГГ poT<“•пaúa^ ««• «■ ««-
нанeèe, Itm““TaiJť bg‘ тнeсá> »aнесéш, niaced.
Z; ’тWШ’ros- нaнeсŷ'vSa-
nieco mniej piwdonoTT'
nopĕt
v., inf., par. akc. ; par. morf.
napoić
Źródłosłów: *napiti: w znaczeniu kauzatywnym i bez refleksywne^o sę tylko sch .napili, napij cm 'napoić; upić’, także 'wypić do kogoś, wypić na czyjeś zdrowie’, bg. напúя 'upić, spoić; napoić’, także 'nadpić’, maced. наше 'napoić’, por. też słe. napiti, napij cm (komu) 'zutrinken’, napit 'berauscht*. Też inne prefiksy mogą nadawać charakter kauzatywny temu czasownikowi, por. poi. upić 'doprowadzić kogo do stanu zamroczenia pojąc go napojami alkoholowymi’, spić 'upoić kogo alkoholem’, cz. upiti 'upić kogo’, opiti 'ts.’, słe. iipiti 'berauschen’.
Źródłosłów: *nasbrati: poi. nasrać, dł. nasraś, por. też won śi nĕco naseŕo 'er wird dir was scheissen, d. h. er wird sieli wolil hiiten’, gł. nasrać, por. też na hlowu nasrać, cz. nasrat, por. też naser mu! 'nedåvej mu nic, nedbej na něj’, sła. nasrat’, ЛV wyrażeniu nasrat na nietio (na niekolw) 'hruby vyraz nevSi- mavosti, nezåujmu o пiečo (o niekoho)’, sch. nåsrati, bg. нaeéрa, насрáх, ros. насрать, ukr. насрáти.
notücĕ
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
natoczyć (o winie, piwie)
Źródłosłów: *natoöe (zamiast *нaioЫъ, zob. Leluw.p aлuш»'i, < • poi «i 210—213) do *naionli.. poi. na toczyć, "Jac
ci’o lub pewną ilość, Utoczyć,
(zwłaszcza o winie lub piwie)^, dl- «« «‘Л " • vollzapfen’, gl. ««toAj, ^ ^ sla. notoüi, паШт te., ь • „alać
voll schenken, sch. nat > óчuш 'mitoezyć (np.
(szklankę, beczkę)’, bg. , lüa(S 8tnlgą (zwłaszcza
wina)’, ros. dial. наточить * ■ . » mabe)’ ukr, наточúтщ
z beczki); nasypać czego sjTkiego - raesiać przez rze-
наточу, наточиш nawozy
szoto (zboże)*, br. dial. натачьщь nalać (np. wódki)’ Forma dokonana z prefiksem no- do tiicě (zob. s. v.)
novaucă
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
przyzwyczajać, przyuczać
Źródłosłów: *n.autiaje(tb) lub może *nau$i(tb) do naumtt, nauSiti: poi. nauczyć, niedok. nauczać 'przekazywać komu pewien zasób wiedzy, udzielać wiadomości; uczyć, wdrażać do czegoś,
przyzwyczajać; przyuczać', dł. nahncyś, niedok. nahucmoaå 'auslehren, lehren; instruieren, angewöhnen’, gł. nawnĕić, niedok. nawuSeć, пaWHčaш ts. , cz. nciuĕiti, niedok. rzad. naułomti 'ts.’, sła. naiłÓit’, niedok. nauĕať 'ts.’, słe. nauÓiti, niedok. naułati 'lehren, unterrichten’, sch. naUciti 'nauczyć; przywyknąć’, niedok. nauSavati 'nauczać’, scs. nan&iti 'unterrichten, lehren, unterweisen’, naucati 'lehren', bg. туча, научиш 'nauczyć; nauczyć się; dowiedzieć się’, niedok. научáвам, maced. научи 'ts.’, strus. nauÜiti 'nauczyć; namówić, nakłonić; nauczyć się, dowiedzieć się’, niedok. na- u&iti 'nauczać; namawiać’, ros. иаучúть, niedok. pot. научать 'nauczać’, ukr. навчúтu, niedok. навчáтu fts.; namawiać , br. навучыць, niedok. навучáць 'nauczać; doradzać’. — Dla 3. sg. praes. nie da się rozstrzygnąć, czy chodzi o formę
/1 í
czy może o dokonaną novau̯cĕ, ponieważ Hennig przez a oznaczał nie tylko лVу gloso we -ə, ale dość często także -ĕ. Lehr-Spławiński, Gram. poi., s. 239, wyprowadza z *паu6е (zamiast *naucitb).
Por. bez przedrostka vaucĕt.
novărtai-să
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
wrócić, wrócić się
Źródłosłów: *navorti-sĕ do *navortiti sĕ (sę): poi. nawrócić się, nawrócę się 'udać się z powTotem, wTÓcić’, nawrócić 'ts.; skierować na poprzednie miejsce, do poprzedniego położenia, zawrócić , stpol. nawrócić tylko w znaczeniu kauzatywnym, dl. na- wrośiś se 'sieli umdrehen, einlenken, wieder auf den rechten Weg einlenken; sich neigen; kippen’, gl. uawrocic so na- chylili się, nawrócić (z drogi), powrócić’, cz. uavmtiU se 'wrócić, powrócić’, sla. nowalii sa ts., sie. naoiatiti sc 'einlenken; einkehren (im Gasthaus)', sch. »mmhh, таm- Hm 'skręci<5-, пaWáШi se 'wstąpić’, bg. dial. пaeрá,тм cc. пшра. тих се 'sich zur Seite neigen, zusammeródlen ( \eiga:nd), strus. navorotiUsę (идворотитисл) obióci się, ‘ ’ 0
наворотúтъ, наворочу, наворотить^ 'nawali', ; •1 4
napakować czego’, dial. także иалмоuс,
novĕt
v., inf., par. akc. ; par. morf.
nawinąć (nici w warsztacie tkackim)
Źródłosłów: *naviti: poi. nawinąć 'okręcić ort
winąć’, dl mmii II птеiннi' 'droüiľ, 'aidwinďcn,' IZckT dran-, anliechten, aufflechten', gl. nawić 'nawinąć’ c, J vlti, talcze ««»«li 'nawinąć', sla. »amf, także пaJпúГu' sie. naviti 'auiwinden, aufwiAeln; aufziehen’, sch. „àпii 'nakręcić, nawinąć; skręcić, naciągnąć; uwić (gniazdo, wieniec)', bg. навúп nawinąć, namotać, zwinąć (w kłębek); nakręcić (zegarek); zakręcić (śrubę)’, lud. 'zwichnąć', maced. новые 'nawinąć, namotać; naciągnąć, nakręcić (mechanizm)', ros. навúть 'nawinąć, namotać (np. nitki na motek); naskręcać, uwić', lud. zakręcić (włosy)', ukr. навúтu i павинýтu 'nawinąć, namotać’, br. навíць 'ts.5
Źródłosłów: *notarjb — derywat od *nota (zob. s. v. nętǫ̇) utworzony za pomocą sufiksu *-arjb tworzącego pierwotnie nazwy zawodów od rzeczowników (por. Meillet, Et., s. 211—213)r por. z innym sufiksem strus. пuiыu'къ 'handlarz bydłem rogatym*.
nųtų
n., f., par. akc. ; par. morf.
stado bydła
Źródłosłów: r-p. z wtórną nosowością, por. słe. nuta
in erherde, dł. nuta 'Viehherde’, strus. nuta 'bydło ro-
nói n aГa f0ż^czka’ z Pragerm. *nauta~, por. stwn.
KinarJr^21 пт
Źródłosłów: *noktb, *noku (pod wpływem dawnych tematów na *-ü zamiast *nokti, zob. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 178), *polo noktc, *o nokib, *nokti: poi. noc, dł. noc, gł. noc, cz. noc, sła. noc, słe. пдё, gen. noĕi, sch. nóć, noći, scs. nośtb, bg. нощ, maced. нок, ros. ночь, ukr. нiч, br. ноч, spoza słowiańszczyzny por. lit. naktis, łot. nakts, stprus. naktin acc. sg., stind. nak, nankUs pl., łac. nox, noctis, goc. nahts. — Zapisy PS i H winnütz, Wennütz itd. Rost (sł.) i Lehr-Spławiński, Gram. poł. s. 241, wiążą z wyrażeniem przyimkowym z *m, jednak pisownia na to nie pozwala. Przyimek *Vъ rozwinął się w połabskim w vå i jest oddawany w zabytkach systematycznie przez wa, va itp., natomiast zapisy przez wi, we itp. wskazują na przyimek *o, który podobnie jak prefiks *o rozwinął się w połabskim w vi || vĕ, por. Polański, RS, XX, s. 100—101. Z tym samym przyimkiem (w obocznej postaci ob) por. dł. hob noc 'die Nacht über , gł. wob nóc 'innerhalb einer Nacht, die Nacht über, innerhalb dei Nacht’, sła. o noc 'za noc’, sie. ob not 'bei der Nacht, über Nacht.’, ros. dial. одночь 'через ночь, завтра утром; всю ночь и в одну ночь' (Dal). — Zapis H Pêi nlitzi Schleicher, s. 1 <7, interpretował niesłusznie jako collectivum na ye, por. Lehr-Spławiński, 1. c.
Źródłosłów:
(zamiast ЧßiU) жOT W* г memJ'
•staw-ma nogę (vor z шеш.J.
■■ „ .dl nom sg. 111. 'zaopatrzony w nogi, posiadający “ nti To naczyniach) : Siggö* Kttt - 'Dreyf iiöigter Topff H,
" '%oдaЫь.. pomor. nogali adi. do noga, dl. nogaty 'mit grossen bz. vielen Füßen begabt, mit langen Beinen versehen, großfiißig, langbeinig’, gl. nohaty 'ts.’, cz. nohaty 'długonogi1, sla. nohal;) 'ts.’. sie. nogat 'mit Füßen versehen; vielfüßig; langfüßig, langbeinig', sch. nogat 'posiadający wielkie nogi’, por. też ros. dial. ногастый 'długonogi' (Dal.) — Derywat od *noga (zob. s. v. niigə) utworzony za pomocą sufiksu *-at-, por. o podobnej budowie kmi̯dlotə (o sufiksie *-at- w tej funkcji zob. Meillet, it., s. 290—292).
Źródłosłów: *пoдъiъку do *>ioдъiъкъ: poi. nogietek 'Calendula, roślina ozdobna z rodziny złożonych o żółtych lub pomarańczowych kwiatach, liściach lancetowatych’ (znaczenie wtórne, zob. Brückner, SE, s. 365), stpol. nogietek, nogtek 'Calendula officinalis L., cz. nebytek (z wtórnym y) 'demin. do neheť (zob. s. v. nüďet), ros. ноготок 'paznokietek, demin.-hypo-
a i -жг ■ 7 нiгтик ts. , sen. nomiac
zdrzyk, llehlotus officinalis’. - Deminutivum na *-ъЬ- od Hogotb (zob. s. v. nüďet).
Źródłosłów: *nositi, *nose (zamiast *nosiu, zob. Lehr-Spławiński, op. cit., s. 211), *nośę lub *nosę(ti): poi. nosićj noszę 'trzymając coś w rękach, na plecach lub w inny sposób na sobie, chodzić z tym, czyniąc to długo lub wielokrotnie, ferre, portare; mieć przy sobie, z sobą, na sobie, secum portare, secum ferre, habere’, w tych samych podstawowych znaczeniach kasz. nosĕc, nosi, dł. nosyś, nosym, gł. nosyc, noś u, cz. nositi, nosirn, sła. nosiť, nosim, słe. nositi, nǫ̇sim, sch. nósiti, nosim, scs. nositi, nośo, bg. нóся, HÓcuiu, maced. носи, ros. Hocumbf нouiý, нóсшиъ, ukr. носúтu, ношу, носит, br. насíцъ. — Iterativum do *ncsti (Vaillant, GC, III, s. 411). — O wyrażeniu vå janii zob. s. v. jadan.
Źródłosłów: novina: pol. nowina 'nowa wiadomość, coś nowego , dial. i stpol. także 'rola uprawiana po raz pierwszy lub od niedawna’, kasz. n^ovina w obu znaczeniach, dł. nowina 'ts.', gł. nowina 'ts.', cz. novina 'ts.', sła. vovina 'nowa wiadomość', słe. novina 'das Neue, neue Dinge; die Neiieiung,
neue Früchte, neue Fechsung; das Neuland; die ^ eulg** ' ’ scli. novina 'nowość; nowa wiadomość; rzecz nowa , H0 'ts.', lud. 'nów; ziemia dotychczas nie orana
'nowa wiadomość, nowość; nów, uъ. новина < .
, пи» ml niedawna; пoл*e zoioi> ,
uprawiana po raz piemsz> lub , wat ()d *„UVb
ukr. нoвинá 'ts.’, br. навиш
nüvĕ
adi.
nowy
Źródłosłów: *noVbjb, *)iovoje: poi. nowy, kasz. novi, dł. tumy, gł. nowy,
cz. nony, sła. novi), słe. nov, nova, sch. nov, nova, novo, scs.
novb, bg. нов, maced. нов, ros. новый, por. też нов, нова, uóво,
ukr. новый, br. новы, z odpowiedników' pozasłow. por. lit.
naüjas 'nowy', stind. navas-, łac. novus
Źródłosłów: *nova — pierwotnie nie złożona forma nom. sg. f. do иoVъ (zob. s. v. nüvĕ) z elizją rzeczownika lau̯nə 'księżyc’ (zob. s. v.), por. z podobną elizją storo obok storo Iампэ. Również w poi. w tym znaczeniu występuje przymiotnik ^ formie pieiwotnie nie złożonej ram z elizją rzeczownika księżyc, por. stpol. nowy księżyc 'nów'.
Źródłosłów: *поMоё: poi. nożyce 'narzędzie do cięcia papieru, tkanin itp. oraz do strzyżenia, krajania itp., składające się z dwóch ruchomych połączonych ostrzy’, w tym samym podstawowym znaczeniu kasz. iгožiсe, dł. nożyce, gł. поžiсу, cz. dial. пožiсе, sła. dial. пožiсe (w znaczeniu 'brzytwa’ ze znakiem zapytania u Kalała), słe. dial. nołlce, sch. reg. nå- žiсe, bg. пóжицщ także w sg. пóжица, maced. ножицa, пожuцu, strus. ìiožiсi, ukr. пóжицi, por. w tym znaczeniu też ros. uóжницы. — Derywat od *пožь (zob. s. v. nüz) utworzony za pomocą sufiksu *-ic-a (o sufiksie tym zob. Meillet,
Źródłosłów: *по£ыiу: dł. поžшi, zwykle w pl. nohiy die Scheide, Messerscheide, das Besteck; die Degenscheide, Säbelscheide, cz. przestarz. nożny 'pochwa na nóż, na miecz (Jungmann), słe. nǫ̇hm, także w pl. no&ne 'die Messerscheide, die Scheide/, strus. пožьнì/ 'pochwa na noże, miecze, szable,^ vagina, ros. uÓDtaibi, także ножны 'ts.’, ukr. dial. шжнa]> 1. и. нож u су гак, в кожаных нож пах, привешимаемые гуцулом к попсу uп čепко), br. пóжпы 'pochwa na nóż’. - Substantyw.zowami forma przymiotnika *тiып, dorysowanego od noh z 1. .. v. ПЩ, por. w tym samym znaczeniu także
пЦпiсa, sch. Штва, także w pl. «<*»<*,. . * ’ bg. Hňжница, maced. пôжища, cz. ийи*(.lungmann) (Mulla,