Wensķe slownek - Polabisches Wörterbuch - Słownik języka połabskiego

cabår

n., m., par. akc. A; par. morf. 2/4
ceber, miednica
Źródłosłów: *čьЬъгъ: poi. ceber, stp. też czebr, czeber, czber, cz. đžЬeг, dSberu ceber, stcz. Sber, gen. ćebra\\6bera 'labrum, orca’, sła. mer 'ceber’, słe. öeber 'Bottich; Sechtzuber; Speck- kübeľ, sch. Óabar 'ceber, cebrzyk’, bg. чéбър 'ts.’.

caipål

n., m., par. akc. A; par. morf. 2/4
cebula
Źródłosłów: Pożyczka, por. szlez.-holszt. zippełWziepełWziepołł m. i f. 'cebula*.

caist

adi.
czysty
Źródłosłów: *ćistb, *ĕistbjb: pol. czysty, kasz. ĕĕsti, słi. čШг, dł. cysty, gł. Óisty, cz. óisty, sła. ĕisty, słe. ćlst, sch. ćЫг, scs. 6isU, bg. чист, ros. чúстый, ukr. чúстий, br. чысты.

caiste

nfl.
czysto
Źródłosłów: *6istĕ: poi. i stare gwar. czyście 'czysto, bez skazy, bez zarzutu; zupełnie, całkiem; doskonale, wyśmienicie’, cz. öistS 'czysto’, sła. öiste 'ts.’, dł. cyśće 'ts.', gł. Óisće 'ts.', scs. ĕistS 'ts.’.

caistĕt

v., inf., par. akc. A; par. morf. 4
czyścić
Źródłosłów: *6iste zam. *ći8ti(U) (por. Lehr-Spławiński, Gram, poł., s. 210—213) do *6i8titv. pol. czyścić, kasz. Шoèс, słi. ćхШс, SiśSą, dł. cysćiś, gł. ćisćić, cz. Sistiti, sła. ĕistiť, słe. Óistiti, sch. óistiti, scs. Bstiti, bg. чистя, ros. чистить, ukr. чúстити, br. чысцiць.

caistü

nfl.
czysto
Źródłosłów: Histo: poi. czysto, kasz. ĕćsto 'czysto; zupełnie, całkiem , słi. ĕisto 'rein, sauber; lauter’, dł. cysto, gł. Шo, CZ. rzadkie Óisto 'czysto’, sła. ĕisto 'ts.’, słe. ĕisto 'ganz, völlig’, sch. ćШo 'czysto; zupełnie’, bg. чисто 'ts.', ros. чисто ts. , i- чисто 'ts.’, br. чыста 'ts.'.

caut

v., inf., par. akc. A; par. morf. 3
czuć
Źródłosłów: *ÖujQ, *Sujeśb do *ĕuti: poi. czuć, czun doznawać , kasz. čвс, ĕeją 'czuć; słyszeć’, słi. ёйс, ĕüją 'słyszeć , dł. cuś, ouju 'czuć’, gł. ёиé, ĕuju 'ts.’, cz. ёiiĄёouîi, ёiỳi 'czuć, odczuwać’, sła. ĕuť 'ts.; słyszeć’, słe. ĕuti, ĕüjem 'słyszeć; czuwać’, sch. ёШi, ĕujĕm 'słyszeć’, gwar. też 'czuć’, scs. ĕuti 'empfinden, wahmehmen, merken, erkennen’, bg. чýя 'słyszę’, ros. чуть, /«.ihn UVЯШЬ. ЧVЮ) 'czuć’, gwar. też 'słyszeć’, ukr. чути.

carkvaic'ă

n., f., par. akc. C; par. morf. 13
kaplica
Źródłosłów: *crkwica, *cŕkoVicĕ (*erkbvici^.): pol. gwar. cerhwica 'cerkiew’, stcz. cierkvicĕ\\crkvicĕ 'kościółek*, sła. por. cirkviĕka 'ts.’, słe. c4rkmca 'ts.*, sch. crkvica 'ts.’, scs. eгъкьтса 'ts.’.

carmăk

n., m., par. akc. B; par. morf. 5a
żółtko
Źródłosłów:

carnaic'ă

n., f., par. akc. C; par. morf. 13
jeżyna
Źródłosłów: *6rnica, *ёрiiсё: poi. czernica 'jeżyna; czarna jagoda; borówka’, stcz. Srnicĕ 'Brombeere', sła. Sernica 'ts.', słe. Órnica m. i. 'Schwarzkirsche; Schwarzbeere, Heidelbeere’, sch. crnica 'czernica; murzynka; czarnoziem’, scs. por. Órbnica 'Nonne; Maulbeerbaum’, bg. черница 'morwa', ros. por. черница 'oszczerczym', черника 'czernica', br. чaрнîцa 'czernica’. Derywat od *örm 'czarny’.

cart'ai

n., n., par. akc. D; par. morf. 16
kościół
Źródłosłów: ^örky^cfkivb, *(vi, na) crkъVь: pol. cerkiew 'kościół obrządku wschodniego’, kasz. cerćev 'kościół', por. też cerkmUe 'cmentarzysko', słi. cerhV\cĕrhĕv 'Kirche; Gottesdienst’, dł. cerkej, gł. cyrkej 'Kirche’, cz. cirkev 'ts.’, sła. cirkev 'ts.’, słe. c$rkev 'ts.’, sch. por. сřЫa 'ts.’, scs. crbky, сгькъVь 'ts.’, bg. por. чèрква 'ts.’, ros. цéрковь 'ts.’, ukr. por. цéрква 'ts.’, br. por. царквá 'ts.’.

carv lezącĕ

n., m., par. akc. B; par. morf. 1a
ślimak
Źródłosłów: *6rvb (Mzęijbjb): poi. czerw, gen. czerwia 'robak; gąsienica’, dł. cerw 'Wurm, Madę’, gł. 6erw 'ts.’, cz. ĕenrv 'czerw, robak’, sła. Óerv 'ts.’, słe. ÓřV 'ts.’, sch. ch> 'ts.’, scs. årbvb 4s.% bg. черв 'ts.', ros. червь 'ts.', ukr. черв 'ts.’, br. por. чарвяк 'ts.'.

carvenĕ

adi.
czerwony
Źródłosłów: *ёHeпỳь, *Srvenaja, *drvenoje (może pierwotny imiesłów bierny czasu przeszłego na *-eпъ od *6rmti 'barwić na czerwono’, por. sch. chiti 'barwić na czerwono’, bg. червЛ cts.% strus. ÖьгтU U ĕerviti 48’): poi. czerwony, stpol. czyrzwiony, kasz. ĕehjony, słi. ćĕrojüęm, dł. cenbeny, gł. ĕerwjeny,cz. ĕerveny, sła. ćerveny, słe. óгЦèп, sch. crven\\ cHjen, scs. ёгъVeпъ, bg. червéн, ros. gwar. червóный, ukr. червóний, br. чырвóны.

caist

v., inf., par. akc. B; par. morf. 1
liczyć
Źródłosłów: , 4Mtb)i *ěbtenoje, *Uenbju do *6isU: stpol. czyść, czcie czytać’, cz. ĕisti, čiu 'ts.', słe. por. ĕteti, ćtem 'ts.’, sch. stare ĕisti ĕtem 'legere, colere’, scs. ĕisti, Öъìq 'zählen, lesen; ehren, verehren’, bg. чета 'czytam'. Obok tej postaci znana jest też w językach słow. forma i ter. *ÓitaU, Hitajg, por. poi. czytać, sła. Mat, dł. cyiaś, ros. читать itd.

cauʒĕ

adi.
cudzy, obcy
Źródłosłów: *tjudjbjbj Hjudjiji: poi. cudzy, kasz. cezi 'cudzy, obcy’, słi. cäzi 'fremd*, dł. cuzy 'ts.’, gł. cuzy 'ts.’, cz. cizi ťts.’, sła. cudzi 'ts.*, słe. tüj 'ts.’, sch. tüd, iúđī 'ts.*, scs. Iužđь 'ts.*, bg. чужд 'ts.’, ros. чужóй 'ts.’, ukr. чужúй 'ts.’, br. чужы 'ts.’.

cåun

n., m., par. akc. B; par. morf. 1a
czółno, łódka
Źródłosłów: *čI'пъ: stpol. czóln 'czółno’, gwar. czółn, czółen 'ts.’, kasz. colen 'ts.’, słi. ёò-un 'ts.’, dł. 6oln 'ts.’, gł. óołm 'ts.’, cz. Slun 'ts.’, sła. Un 'ts.’, słe. öoln 'ts.; czółenko tkackie’, sch. 6ün 'czółno, łódka’, ros. чёлн rts.’, ukr. чóвен 'ts.*, br. чóвен 'ts.*.

cåunăk

n., m., par. akc. B; par. morf. 5a
czółenko
Źródłosłów: *Щ'пъкъ: poi. gwar. czołnek, czółnek 'czółenko, iglica tkacka, na którą się nawijają nici na wątek’, dł. cółnk 'czółno, łódka; czółenko tkackie’, gł. Óołmk 'ts.’, cz. čiгтeк 'ts.’, sła. tilnok 'ts.’, słe. öolnek 'ts.’, sch. dünak, gen. ĕünka 'czółenko; rurka wodociągowa’, ros. челнóк 'czółno, łódka; czółenko tkackie’, br. чaỳнóк 'ts.’. Deminutivum od *ČVш, zob. s. v. cåun.

celĕ

adi.
pszczeli
Źródłosłów: *ЬъёеIjb-jb: poi. pszczeli, cz. vĕeli 'pszczeli’, sła. vĕeli 'ts.’, słe. ćebęłji (zam. bćełji) *ts.’. Por. też słi. pśöelhevi 'pszczeli*, dł. pcołinyWcołiny 'ts.’, gł. pĕoUny 'ts.*, sch. pmin 'ts.*, bg. пчéлен ts. , ros. пчелиный 'ts.’, br. пчалíны 'ts.*.

celă

n., f., par. akc. B; par. morf. 12
pszczoła
Źródłosłów: *Ьъ6đa: poi. pszczoła, gwar. też pczoła, kasz. pśóoła, słi. pśdttolå, dł. cola, pcola, gł. p6ola, cz. vfola, sła. vfela, słe. b^ÓęlaWóebęlaWÓęla, sch. pĕela\\öela, scs. Ьъčеiа, bg. пчела, ros. пчелá, ukr. бджoлá, gwar. пчoлá, br. пчалá.

celü

n., n., par. akc. D; par. morf. 7
czoło, policzek
Źródłosłów: *6do, *6ełesi: pol. czoło 'najwyższa część twarzy nad oczyma, między skroniami’, sli. Óóęle 'twarz’, dł. colo 'Stirn; Front’, gł. Mo 'ts.’, cz. Óeło 'czoło’, sła. öelo 'ts.’, słe. öćlo 'ts.’, sch. łśelo fts.’, scs. ĕelo cts.’, bg. челó 'ts.’, ros. челó 'ts.’, ukr. чoлó 'ts.’, br. чалó 'ts.’.

cepăk

n., m., par. akc. B; par. morf. 5a
kij, kijek
Źródłosłów: *сёраЫ: pol. сeраīс 'dzierżak cepowy; część cepa, którą się uderza zboże, krótszy kij cepa, bijak; młócarz’, cz. por. cepik 'bijak cepa’, sła. cepik 'ts’.

cepoi

n., pl ., par. akc. A; par. morf. 1b
cep
Źródłosłów: *cěpy: poi. cep, gwar. też cepa f. i еда pL tantuin narzędzie do młócenia', kasz. cepĕ pl. 'cep , słi. Лера ts. , dł. cepy 'ts.’, gł. cypy 'ts-’, cz- <*2> s1*: сеP ts, ’ sle; ‘P ,t3‘ ’

ceră

nfl.
wczoraj
Źródłosłów: *vbdera: poi. wczoraj, gwar. wczom, kasz. vcero, słi. fĕcrUu̯, dł. cora, gł. icćcra, cz. vćera, sła. vi'era, słe. vĕ£ia, sch. por. jućer(a), scs. Vьёега, bg. вчера, ros. вчерá, ukr. вчoра, br. учóра.

cesăt

v., inf., par. akc. B; par. morf. 3
czesać
Źródłosłów: *6esati, *ёeše(U): poi. czesać, czesze, kasz. Sos ас 'czesać', słi. ёìeśđс 'hecheln', ćuęsac, čìešq 'kämmen, hecheln’, dł. сезаś 'kämmen; bürsten, striegeln’, gł. ĕesac 'ts.’, cz. ĕesati, ёeêi 'czesać; zrywać (owoce)’, sła. ĕesať 'ts.’, słe. ĕćsati, ёéśeт reißen, abreißen, zerreißen; kämmen, striegeln’, sch. öhsaU 'czesać', scs. ĕesati, ёeśд 'kämmen, abstreifen’, bg. чéшa 'drapię; czeszę, ros. чесать 'czesać’, ukr. чесáти 'kämmen; hecheln; bürsten’, br. часáць 'czesać; drapać’.

cev

n., f., par. akc. D; par. morf. 14
cewka tkacka
Źródłosłów: *cĕvb: stpol. cew, cyw 'cewa, drewienko podłużne i okrągłe, w podłuż przewiercane, aby się na sznurku łatwo posuwać mogło; cewka’, stcz. cieĄch 'Rohr, Röhre, Spule’, słe. cćv 'Röhre; Weberspule’, sch. cľijev 'cewka, rura’, bg. цев 'ts.’’, ros. por. цевьё 'oś, wrzeciono, sworzeń’. Poza tym znana jest w językach słow. postać *cĕva, por. poi. cewa, dł. сегoa, cywa '(große) Weberspule’, gł. cywa 'ts.', sła. cieva 'trąbka, rura’, ukr. фа 'große Walze, Spindel, Spule’.

cĕ

nfl.
czy
Źródłosłów: *či: pol. czy, kasz. ёé 'czy', cz. 6i 'czy, czyż', sła. B 'ts.', słe. gwar. B 'czy', ros. gwar. чu *czy, czyż’, ukr. чu 'czy'.

cikănaic'ă

n., f., par. akc. C; par. morf. 13
kózka
Źródłosłów: Kleczkowski, SAU, XLVП (1946), s. 266, łączy z niem. Zicke 'kózka, sarna (samica)’. Inaczej Rost (sł. s. v. seka- nćića) i Muka, MPKJ, I, s. 426. Niepewne.

cil'aust

n., f., par. akc. A; par. morf. 14
szczęka dolna
Źródłosłów: *6eľusU: poi. czeluść 'jama, przepaść, otchłań’, stare 'szczęka; usta’, cz. dełist 'szczęka’, sła. öeľusť 'ts.', sie.foljüst 'ts.', sch. 6Ujüst 'ts.', scs. бeīuвU 'ts.', bg. чéлюсть 4s.’, ros. чéлюсть 'ts.’, ukr. чéлюсть 'ts.’.

cirkoc

n., m., par. akc. A; par. morf. 4a
świerszcz
Źródłosłów: Formacja z sufiksem *-aбь połab. -oo. Może pozostaje w związku ze słow. czasownikami dźwiękonaśladowczymi poi. cierkać, cirkać 'ćwierkać, świergotać’, dł. cyrkaś 'schlürfen; zwitschern; zirpen’, gł. cyrkać 'zirpen, schwir-ren' stcz. crlcati 'zirken, zirpen', sie. fŕkali -knarren; schirken' itp., albo шoże od niem. zirken, jak to już Henmg przy- puszczał.

citĕr

num.
cztery
Źródłosłów: *Mjfre (*Myn), tetyre nedW: poi. cztery, stpol. ezterzy, kasz. śìeгé. sh. hiŕa, dł. styri, styŕo, gł. Styri, śtyrjo, cz. Styri, čiуř, sła. śtyri, słe. Stirje, śtiri, sch. Setiri, scs. Setyre, bg. чётири. ros. четыре, ukr. чотыри, br. чатыры.

citĕrdis'ųt

num.
czterdzieści
Źródłosłów: *&tyrbdes€tb: cz. Čiуřieei. sła. ĕtyridsat, sch. Ćetrdeset, bg. четúрuòесгт. — Inne języki słow. wykazują tutaj odmienną formację: poi. czterdzieści, kasz. śterześce, słi. stěrftęsea, dł. styriżasća, styrźasća, gł. ĕtyrceći.

citĕrnădist

num.
czternaście
Źródłosłów: *ćetgre tM-deseJe: poi. czternaście, kasz. śtenwsce, słi. śtĕr- нáuSсā. dł. styŕnasćo, gł. śtymaće. cz. ćtniåct. sła. śtrnåsť, słe. stirinåjst. sch. cetrnaest. scs. ćetyre na desęte, bg. четu- рuнáдесет\\ четиринáйсет, ros. четырнадцать, ukr. чотирнáд- цять, br. чатырнаццаць.

citĕrnocte

num.
czternaście
Źródłosłów: Zob.

citĕrnocti

num.
czternaście
Źródłosłów: Zob.

citĕrnordĕ

adi.
czworokątny
Źródłosłów: Przymiotnik złożony z rodzimego citĕr (zob. s. v.) 'cztery* i dn. nord= 'n ord 'Winkel, Ecke’, por. fryz. ord i nörd.

citvărü

num.
czworo
Źródłosłów: *čđVeго: pol. czworo, kasz. Övjoro, słi. övjuęre, gł. ślicoro, cz. ctvero, sła. śtvoro, scs. ćetvoro, sch. öetvero\<$etvoro, ros., ukr. четверо, br. чацвёра.

cit'ortĕ

adi.
czwarty
Źródłosłów: *éeiVгiъ)ь: pol. czwarty, kasz. ävjörti\\ävarti, słi. 0vjärii\\ éсàìii, dł. sticóriy, gł. Stwórty, cz. ćtvrty, sła. Шгiý, słe. Čеiгii, sch. ćetvrti, scs. cetvrbtö, bg. четвíртu, ros. четвёртый, ukr. четвёртый, br. чацвёрты.

clåvăcenĕ

adi.
ludzki
Źródłosłów: *ćdvĕćen(-ojei): por. dł. doibecny, gł. cłoicjeĆiiy, stcz. Ćioгёâпý, słe. flověćen, sch. 6ovje6ńi, bg. чoвéчен.

clåvăk

n., m., par. akc. B; par. morf. 5a
człowiek
Źródłosłów: Prasłow. postać wspólną wszystkim językom słow. zrekonstruować trudno (*$elověkb*., *ěblověkrf, *čеШЫ, por. Mefflet, MSL XIV, s. 157), por. poi. człowiek, kasz. ftovjek, słi. ělmvjek, dł. cłoitek, gł. ćłowjek, cz. tlovĕk, sła. ĕlovek, słe. Simek, sch. tórjek||covjek, scs. čiмeкъ, bg. чoвéк, ros. человек, ukr. чоловíк, br. чалавéк. — Połab. w każdym razie sprowadza się do *$elvĕko.

cod

n., m., par. akc. A; par. morf. 1b
czad, sadza, dym
Źródłosłów: *cado, *Óadu: poi. czad 'swąd z pieca’, słi. cau̯å 'Rauch, Dunsť, cz. cad 'swąd, spalenizna, dym’, sła. 6ad 'Rauch, Qualm’, słe. ĕåd 'Rauch, Dunsť, sch. 6åd 'sadza', bg. stare i gwar. чад 'ts., dym’, ros. чад 'czad, swąd’, ukr. чад 'Dunst, Ofen-Dunst, Gas, Qualm’, br. чад 'czad, swąd’.

codĕt

v., inf., par. akc. B; par. morf. 3
czadzić, dymić
Źródłosłów: *ĕaditi, *6ade, *Öađе-śё (zam. *ćadiU, *ÖadiU sĕ, por. T. Lehr-Spławiński, Gram. poł., в. 210—213), *ćadętjbjb: poi. czadzić 'wydawać czad, kopcić’, słi. ćagĕc 'räuchern, räucherig machen’, cz. ĕaditi 'kopcić', sła. ćadit 'ts.', słe. ča- diU 'dunsten', sch. Óaditi 'kopcić, smolić sadzą’, bg. stare gwar. чáдя 'ts.’, ros. чадить 'czadzić, wydawać swąd’, ukr. чадúтu 'dunsten, dampfen, qualmen’, br. чадзíць 'wydawać swąd, czadzić’.

cornĕ

adi.
czarny
Źródłosłów: *ĕrnbjb, *ćrnaja, *6rnoje: poi. czarny, kasz. ёâту, słi. ёđтì, dł. Garny, gł. Ćorny, cz. ćerny, sła. Óierny, słe. Sŕn, sch. сřпī, scs. Öгьпъ, bg. чéрен, ros. чёрный, ukr. чôрний, br. чóрны.

coso

n., f., par. akc. A; par. morf. 13
czasza, szklanka
Źródłosłów: *ёaśa: pol. czasza 'czara, kielich, puchar, kubek’, cz. öiSe 'ts.', sła. čiaśaWčaśa 'ts.’, słe. ČáŠa 'ts., szklanka , sch. čаśa 'ts.’, scs. Ша 'Trinkgefäss, Becher’, bg. чаша 'szklanka, czasza, czara, kielich’, ros. чаша 'czasza, czara kielich, ukr. чаша 'ts.', br. чаша 'ts.’. r šoIк&, šoīo (zob. s. v. v.).

crevü

n., n., par. akc. D; par. morf. 7
trzewo
Źródłosłów: *ĕervo, *ćerva: poi. trzewo albo pi. trzewa, trzewia 'narząd mieszczący się w jamie piersiowej lub brzusznej’, słi. trlevə 'Darm’, dł. crowo 'ts.', gł. órjewo 'ts.', cz. strevo 'kiszka, jehto’, sła. ćrevo 'ts.', słe. öręvo 'Darm; Bauch', sch. crijevo 'kiszka, jelito’, scs. ćrevo 'Leib, Mutterleib, Bauch’, plur. ĕreva 'Eingeweide’, bg. чрево ||червo 'jelito, kiszka’, ros. черево 'łono’, br. чэрава 'ts.', ukr. черево 'brzuch'.

criv

n., m., par. akc. A; par. morf. 2a
but, trzewik
Źródłosłów: yervb(jb), *ёeгщe: dł. cfŕej, gwar. ergib 'Schuh’, gł. örij 'ts.', stcz. trĕvi (= *ěervbjb) 'trzewik', scs. Mщь 'Sandale, Schuh’, poza tym por. poi. trzewik, sła. åreviöka 'pantofelek’, słe. örevelj 'Schuh’, sch. arevaWcrevlja 'bucik, trzewik’, ros. черевш 'trzewik’, ukr. черевик 'ts.’, br. чаравíчкi trzewiczki’.

crivnĕk

n., m., par. akc. B; par. morf. 1a
szewc
Źródłosłów: *óervbniki: dokładnych odpowiedników brak, por. poi. trzewicznik 'Cypripedium’, cz. streviSnik *ts.’, sła. ćrie- viönik 'ts.', ukr. черевúчник 'szewc', słe. frevljar 'ts.', sch. GrevVjar 'ts.'.

cü

nfl.
co
Źródłosłów: *ёьśo, *6ego: pol. co, czego, stpol. ezso, kasz. co, słi. cito, dł. co, cogo, gł. čo, Óoho, cz. co, Ćeho, sła. 6o, ĕoho, sch. Ш, čèдaWШa, scs. ĕbto, gen. ĕbso||ĕeso||ĕbsogo\\Óesogo, bg. щo, ros. что, чегó, ukr. щo, чoгó, br. што, чагó. Prasłow. Óьзo było już formą gen., w szeregu języków słow. zaczęło pełnić jednak funkcję nom.-acc. (poi., czes., połab. itd.). W połab. również nowszej formy gen. *ёедo сiдЦсeд zaczęto używać zamiast dawniejszego di = *Óbso w tej funkcji. Pozostaje to chyba w związku z produktywną w tym języku kategorią gen. partit.

c'ol

nfl.
na zdrowie
Źródłosłów: *cěh: poi. cały, kasz. cały 'cały’, słi. cali 'ganz, heil, unversehrt, vollständig’, dł. cely 'unversehrt, vollkommen; ganz, gänzlich’, gł. суiу 'ts.', cz. cely 'cały', sła. сеiý 'ts.’, słe. cęł 'ts.’, sch. cijel ‘ts.’, scs. сёiъ 'totus, integer, sanus’, bg. цял 'cały, wszystek’, ros. целый 'cały’, ukr. цiлий 'ganz, all, vollständig; heil, unversehrt’, br. цáлы 'cały’. W połab. formy ćol jako życzenie szczęścia używano pod wpływem niem. heil, które etymologicznie odpowiada słow. сčiъ.