Źródłosłów: Чеđiьiф jabhko, *jedhjaja gora; jadle jest derywatem przymiotnikowym od jadlə (zob. s. v.), utworzonym za pomocą sufiksu -y-, który w funkcji tworzenia przymiotni-
ków odrzeczownikowych był w połabskim dość produktywny
Źródłosłów: *jedla, *jedly: w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. jodła, kasz. jodła, dł. jedła, gł. jedla, cz. jedłe (*=jedľa)} sła. jedľa, słe. jęła, sch. jela, bg. ела, maced. ела, por. też ros. ель, ukr. ялúна, br. ёлка.
Źródłosłów: *jbgo, *jbga: w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. igo, dial. też jigo, kasz. jigee, słi. vjlge, cz. jho, scs. igo, słe. igǫ̇, sch. igo, bg. uго, ros. иго.
Źródłosłów: *]'ьтo: forma oboczna do jaimą (zob. s. v.) z wyrównaniem analogicznym do tematów na »-o-, p0r. podobne (jednak nie identyczne) wyrównania w gł. cz. jmeno 'ts.', sła. meno 'ts.'
Źródłosłów: *jista (chyba zamiast *jistesa, ponieważ wyraz ten należał pierwotnie prawdopodobnie do deklinacji spółgłosko- wej na *-es-) — nom.-acc. pi. do *jislo.. scs. istesa pi, MesS dnal. 'nerki', stras, isio, istese 'nerka', rcs. też jestesl dual. 'jądra', por. także strus. ob-ishje 'nerki', słe. obist f. nerka,
obistje 'nerki', z odpowiedników pozasłowiańskich por. staro-
n°rcľdoe ;ľsľwni?arnm
Źródłosłów: *je[d)nah, *je(d)na(ŕ. por. stpol. jednaczek jedynak . Derywat od *je(d)m (*= *jedim, zob. s. v. jadån) utworzony za pomocą sufiksu *-a&, Odprzymiotnikowe formacje na *-ūÓъ w językach słowiańskich są rzadkie, jednak występują, por. stpol. cichacz 'człowiek cichy’ (sporadyczne z XVIII w.), sła. potoczne паìiáò 'człowiek nagi' od nahy nagi, ohnivåć (Horecky, SSS, s. 81 — bez podania znaczenia) od ohnivy, sch. dlvljäö 'm. in. dzikus' od ďivljl 'dziki', ros. лихaч 'zuch, zawadiaka' do лихóй 'chwacki, bystry, dziarski’.
Źródłosłów: jutro II *UtrO: pol. jubo «iuv.
Ч.X scs: utro II jutro 'ts.’, bg. íтро ^, yiuBOk.,
' <•+,. > PiPi-wotne znaczenie ьiuсi, ľ ,
ros. утро ts. -Iieiw «»pńoi dnia’ na dzień
przeniesienie nazwy h>w ^ pota.
następny’ znajduje paia v
пек' obok morgen 'jutro'
jauz
nfl.
już
Źródłosłów: *ju(tSe): w tym samym mniej więcej znaczeniu (oprócz bg.) poi. już, kasz. ju, słi. jń, dł. ju£, ju$o, gł. Ыžо, cz. ji& || už, sła. už, słe. žе, dial. jur, užè, užê, sch. jur, stsch. jurę (słe. jur i sch. jur, jure z rotacyzmem, tj. z przejściem pierwotnego ž w r), scs. ju II u, juZe II uze, ros. уже, ukr. ужé, br. ужé, bg. уж 'niby, niby to, rzekomo, jakoby'.
Źródłosłów: *jbgla: w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. igła, kasz. jegła, słi. jiegla, dł. gła, stdł. też jegła, gł. jehla, cz. jehla, sła. ihla, słe. igła, sch. igła, bg. игла, maced. игла, ros. игла, ukr. iглa, por. też scs. iдъiтъ 'igielny', br. iгóлка 'igła'.
Źródłosłów: *jbshba: pol. izba 'pokój, komnata', kasz. jizha 'izba,
chata, chałupa’, słi. jlzba 'mieszkanie', dł. śра, šрa 'die Stube, das Wohnzimmer’, gł. jstum, siwa 'pokój, izba’ (postać z nagłosowym j- występuje tylko po przyimkach, np. wó jstwĕ 'w pokoju’), cz. jizba 'izba, izdebka, pokój (zwłaszcza w wiejskiej chacie)’, sła. izba 'pokój, izba’, słe. izba 'Zimmer; die Bodenkammer; der Dachboden’, sch. izba 'izba; komora’, bg. úзба 'piwnica, ziemianka’, maced. изба К визба 'ts.; winiarnia’, ros. изба 'izba, chata, chałupa’, strus. istopka *= *istobka *=*istobóka 'łaźnia’, ukr. dial. iздъбá, iзба 'izba’. — Pierwotne znaczenie 'łaźnia’, z czego następnie 'pomieszczenie ogrzewane prymitywnym piecem’. Pożyczka z zachodu, podobnie jak i inna słowiańska nazwa łaźni — bana, jednak dokładnego źródła nie da się ustalić, por. stwn. stuba 'łaźnia, izba’, niem. Stube 'izba, pokój’
(por. Sławski, Słownik et., I, s. 475—476, z dalszą bibliografią).
Źródłosłów: *jetjb (z nierzadką w połabskim wtórną nosowością, por.
np. ją ±= уеśiЪi mąĆ9 ^ *macajeh. 0 wtórnej nosowości
w połabskim zob. Lehr-Spławiński, SO, VI, s. 7—9, Gram. poi., s. .39-40. Wtórna nosowość występuje tu częściowo
iedzenh-P(w^°Гi ПiŻe^: ^ol‘ dial* 3ecy 'jadalny, dobry do sza siano ,ę ПУ' ° 3edzema’’ Э&У rtsS stpol. u Crescencju-
ььшк, d0 jedzenia’ (XVIfw,;
dalnv norio'« ■ л’ °’ *>0r‘ też cz* j^cwJ ia'
'ts ’ ' Dervw 7 ľi? 0 ^edzenia’> 'żarłoczny’, stcz. jiecmj ts. - Derywat od czasownika *Ш Чшь
jącånĕ
adi.
jęczmienny
Źródłosłów: *jęćbnijb, *jęöbnaja: w tym samym znaczeniu kasz. jiĕny, słi. jióni, dl.jacny, gł. jećny, cz. jeöny, scs. jęÓbm, ukr. ячний]
br. ячны, por. też ros. ячневый.
Derywat przymiotnikowy od *jęöbmy *jęhmene (zob. s. v. jącmin) utworzony za pomocą sufiksu *-ьп-.
Źródłosłów: *jęcbnikb, *jęcbnid: słi. jiMik 'Gerstenkorn, Geschwür am Auge’, gł. jetnik 'Gerstenstrohgebund', ros. ячник 'хлебец или блин из ячневой, ячменной муки . Derywat (późny, w każdym języku niezależny, stąd юżпiсe znaczeniowe) od przymiotnika *jęÓbno (zob. s. v. jącanĕ) utworzony za pomocą sufiksu -ek jak råi̯bnek od råibne (— *rybb~ nikъ, *rybbnbjb), zimnck od zimne (—*zembniki, *zeinьпbjb), rǫ̇cnek od rǫ̇cnĕ (—*ręÓbniko, *rohnijb). Spodziewalibyśmy się tutaj raczej formy jącnek z zanikiem *ь lub jącånek, ponieważ *ь przed spółgłoską pierwotnie miękką przechodzi* w połabskim w a. Forma jącånek jest wynikiem wpływu przymiotnika jąćånĕ. — Znaczeniowo połab. jącånek jest kalką niem. Gerstenammer.
Źródłosłów: *j ęhmenb z analogicznym wyrównaniem tematu do pozostałych przypadków z pierwotnego *jęcbmy *jęćbmene: w tym samym znaczeniu poi. jęczmień (też 'choroba powieki ), kasz. jićme, słi. jtćma, dl. jacḿen, gł. jetfmjen, cz.
jecmen, sła. jacmen, słe. jećmen (też 'choroba powieki'), sch. jecmen choroba powieki', jeĕam 'jęczmień (zboże)’, bg. ечмéн, maced. )ачяeн, ros. ячмень, ukr. ячмiнь, br. ячмень.
jącminnĕ
adi.
jęczmienny
Źródłosłów: jęćbmeubrnjb: w tym samym znaczeniu poi. jęczmienny,
. jacmenny (rzadkie i dial., częściej z uproszczeniem gemi- a у jacmeny), Cz. rzadkie jeÓmemiy, sła. jaĕmewny, sch.
koľľ’ T'•тмéнный’ ^ - Derywat przymiotni-
nor iп ° ^zob' s- Formacja nowsza, wtórna,
por. jącanĕ.
Źródłosłów: *jętrenica II *jętrbnica (ta druga postać częstsza w językach słowiańskich): poi. jątrznica, dial. też jętrznica 'kiszka do jedzenia nadziewana krwią i tłuszczem’, dł. jĕUnica 'Le- berwurst, Wurst, Blutwurst’, gł. jatrnica || jaternica ^ 'pasztetówka; kiszka wątrobiana, wątrobianka’, cz.^ jiirnice 'kiszka wątrobiana, wątrobianka', sła. jatermca 'ts.', słe. jętmica 'ts.’, sch. jbtremca 'torebka wątrobna’, por. tez bg. dial. ятърнúк 'kiszka wątrobiana, wątrobianka’. Derywat rzeczownikowy od jǫ̇lnnə (zob. s. v.) utworzony № sufiksu b. *-ica jak еaтф od eоЫ (-
je
nfl.
tak
Źródłosłów: Z śrdn. je 'je, immer, zu aller Zeit,
durchaus, jedesfalls, sicher ic
jednă
adi.
jadalny
Źródłosłów: *jĕdbna lub jUbnaja do *jidbnb: dł. jězny 'dotyczący
jedzenia; jadalny, do jedzenia’, gl. jĕdzny 'jadalny, spożywczy, konsumpcyjny’. — Derywat przymiotnikowy od *jědb (zob. s. v. jədai̯) utworzony za pomocą sufiksu *-bn-.
jeʒnă
adi.
jadalny
Źródłosłów: *jĕdjbna lub *jedjbnaja: brak dokładnych odpowiedników w innych językach słowiańskich. Z pochodzenia jest to substantywizowany przymiotnik (w formie żeńskiej) de- rywowany od rzeczownika jedja, por. poi. dial. i stpol. jedza 'jedzenie, żywność, pokarm’, dł. jka 'ts.’, ros. dial. ежа 'jedzenie, potrawa’, ukr. ìжа 'ts.’, słe. arch. jćja 'ts.’, sch. dial. je da 'ts.’, cs. jaMa 'ts.’, cz. dial. objeza 'ts.’, sła. objedza 'jedzenie (zwłaszcza dobre), żywność, łakocie’. W połabskim brak tego rzeczownika, ale jest zaświadczony oboczny *jedb (zob. s. v. jədai̯), od którego pochodzi para- lelna do jegnə formacja jednə 'jedzenie’ (zob. s. v.).
jelt
n., m., par. akc. ; par. morf.
pieniądze
Źródłosłów: Z dn. jdt II geld 'pieniądze' nor ( i nng eines Eigentums, das Einkommen'davonVere u"4"'
Źródłosłów: *jbhma, pl. *jblbmĕ (pod wpływem tematów palatalnych zamiast *jbłbmy, w ps. istniała też postać jübirn): w tym samym znaczeniu poi. dial. ilma || iiщ stpol. iłem (ihn), sli. hĕllm,• dł. lom (±=*ìьIътъ), cz. jilm, rzadkie jilma, słe. Hem, ros. uлъм, dial. też ùлът, úмм, úлим, ukr. ыьш || ueм,
br. iльма.
jėlmüvă
adi.
wiązowy
Źródłosłów: *jbhmovoje lub *jbhmovaJ > P • _ ^f^ iльмoвицf
wiązu, wiązowy, z wiązu’, ros. od jdmə
br. iльмóвы 'ts.
Źródłosłów: *u jĕdi, *kb jĕdi do *jĕdb II *edb: dł. jĕz 'das Essen, die Speise, die Nahrung', gł. jĕdz 'jedzenie, potrawa, pożywienie, wikt, posiłek', scs. jadb 'das Essen, Speise', słe. jęd -l 'ts., das Mahl, die Mahlzeit’, ros. рог. снедь 'pokarm, jadło, potrawa, jedzenie’, por. też ukr. îдá 'jedzenie'. — Pierwotne nomen actionis do *ĕsti ёть (zob. s. v. jest) utworzone za pomocą sufiksu-tematu *-i- (tj. -ь), por. podobną formację w scs. vĕdb od vědĕti vĕmb.
jidainĕ
adi.
jedyny
Źródłosłów: *jediiu(jь) II *еđтъ(íьУ. poi. jedyny t> o j ,
stosowniejszy, nie mający sobie równego
'ts.’, też 'samotny, ta«- ^J**}
stdl! 'einzig, allein’,
'ts.', sie. eđЫ 'ts.’, sch. }eđт ts. , sc . W ^ (eer.
bg. eдúн 'jeden, pewien, jakiś , ros.
kiewizm), ukr. oдйп 'jeden, sam, jedyny’, br. адзiн 'jeden'
jinna
adi.
wasz
Źródłosłów: Prawdopodobnie forma dzierżawcza od jai̯ 'wy' (zob-
S. v.) zapożyczonego z dn., por. dn. injaem huse 'w waszym domu'.
Źródłosłów: *jesenb (mond z niem.): w tym samym znaczeniu polami, kasz. jesen, cz. jesen, sła. jesen, słe. jesęn, sch. jesen, bg. éсен, maced. eсен, ros. осень, ukr. oсiнь, br. вoсень.
jist
nfl.
jeszcze
Źródłosłów: *jcśćc II *сšòe U *jьШ (por. Brückner, ZfslPh, IV s 215 Sławski, Słownik et., I, s. 568): w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. jeszcze, dial. też eszcze, kasz. jesz, esz, słi.
jci̯S, dł. hyśći, hyśćer, dial. też hyUe, heśce, hĕSći, stdł. i dial jcSće, jcśći, jm, gł. hiśće, cz. jem, stcz. jeśĕe, sła. eåte, słe’. šе, išČe, dial. też śće, jośće, joś, sch. jd§, jMte, jMt, scs.
(j)eśle, bg. ôще, ros. ещё, ukr. ще, po spółgłoskach iщê br. яшчò.
Źródłosłów: *jeSb: wr tym samym znaczeniu poi. jeż, kasz. je*, słi. jeu,
dl. jcS, dial. tez jai, jB, gł. jB, cz. dial. i stcz. je! (dzisiejsze
literackie tylko jdek - dawne deminutivum), sła jel,
sie. j(ź, sch. jH, bg. еж, maced. еж, ros. еж, u i. w ,
dial. ёжик (literackie вóжык).
joz
pron.
ja
Źródłosłów: *ja у *jazb, gen. *mbne (*forma powstała z kontaminacji
pierwotnego gen. *mene z dat. *тьпё), dat. *тьпe, *ìсъ шъпё, *mi, acc. *menc II *mbne (ta ostatnia postać pod wpływem tematu pierwotnego dat.), *те, *mą, instr. *śъ mbnoję: por. poi. ja, stpol. też jaz, gen.-dat.-acc. mnie, enklityczny dat. mi, enklityczny acc. mię, instr. mną, kasz. jo, gen. mńe, dat. mje, acc. mją, mńe, instr. mną, słi. jau̯, gen.-dat.-loc. mjie, instr. rnnöą, dł. ja, gen. mńo, dat. mńe, acc. mńe ||mńo, instr. mmi, gł. ja, gen. mje, mnje, dat. mm, mi, instr. mnu, cz. ja, stcz. jaz, gen. mne, dat. mne || mi, acc. mne || me, instr. mnou, sła. ja, słe. ja || jaz, sch. ja, scs. aZъ || jam, gen. mene, dat. тьпё, acc. тепе || mę, instr. monoję, bg. аз, maced. jac, dat. мене || ми, acc. мене || ме, ros. я, ukr. я, br. я.
Pierwotne postacie przedstawiały się najprawdopodobniej następująco: nom. *jaza (*ja jest nowsze, wtórne jest też *aźъ, do którego sprowadzają się formy scs. i bg.), gen. *mene (w językach zach.-słow. pod wpływem dat. też z wokalizmem zredukowanym, obok połab. тапе por. poi. mnie, cz. mne), dat. *mme, enklityczne *mi, acc. *mę (ortoto- niczne) i *me (enklityczne), natomiast *mene jest wtórnym użyciem pierwotnego gen. w funkcji acc. na wzór rzeczowników męskich żywotnych, instr. *mmojQ, loc. *тьпё.
Źródłosłów: Postacie połab. sprowadzają się do *jablonb || *jablonja. Rekonstrukcja jednolitej formy ps. napotyka trudności. Za najbardziej prawdopodobną należy uważać postać *(j)a- bolnb mającą dokładny odpowiednik w stprus. wobalne 'jabłoń’ (é=aMпi-, Trautmann, BSW, s. 2), por. Meillet, SC, s. 198, Et., s. 455, Mayer, KZ, LXVI, s. 98, Sławski, Słownik et., I, s. 481. W połab. i kilku innych językach forma *jabolnb została zastąpiona przez *jablonb pod wpływem jabło jabłko
Źródłosłów: *jasenb, nom.-acc. pl. *jaseny do ps. *jasenb, *jasem || *asenb, *aśeпъ: w tym samym znaczeniu poi. jesion, przestarz. i dial. jasion, jasień, stpol. też jesień, słi. jasóun, dł. jaseń, gł. jaseń, cz. jasan, dial. też jasen, jesen, sła, jasen, słe. jasen || jesen, sch. jasen, dial. też jesen, bg. ясен || óсен, ros. ясень, ukr. ясень || ясiнь, br. ясень. — W połabskim zaświadczone są obie oboczne postacie (podobnie jak w poi.): do *jasenb sprowadza się josin, natomiast forma pl. zanoto wana przez Pfeffingera musiała być utworzona od kon- tynuanta pierwotnego *jasem.
jostråi
n., n., par. akc. ; par. morf.
Wielkanoc
Źródłosłów: *j astry: w tym samym znaczeniu poi. dial. jastry, kasz. jastrć, słi. jastm, dł. jałśy, dial. i stdł. jastry,
Źródłosłów: języki (II *ęzyfo), *języky: poi. język 'elastyczny narząd w jamie ustnej, składający się z mięśni, pokryty błoną śluzową, organ smaku; mowa’, w tych samych podstawowych znaczeniach słi. jązck, dł. jězyk, gł. jazijk, cz. jazyk, sła. jazyk, słe. jćzik, sch. jezik, scs. języks, bg. езůк, maced. ŷaзик, ros. язык, ukr. язúк, br. язык.
jungĕ
adi.
młody
Źródłosłów: Z śrdn. junk 'młody’ (por. w odmianie M junge itd.). Wyraz zasymilowany,