Źródłosłów: Z śrdn. galge ni. i f. 'szubienica', por. stsas. даiдa f. (słabe)
obok даiдo m. (słabe) 'ts.'
galo
n ., f., par. akc. ; par. morf.
ubiór odświętny, strój urzędowy
Źródłosłów: Z języków romańskich (por. franc. gala, włos. gala, hiszp. gala 'ubiór odświętny; święto, uroczystość etc.’) — z pewnością za pośrednictwem niem. Gala 'ubiór odświętny, strój paradny*.
ganc
nfl.
całkiem
Źródłosłów: Z niem. ganz 'cały'.
ganăm
v., ninf., par. akc. ; par. morf.
być życzliwym
Źródłosłów: Z niem. gönnen.
gang
n., m., par. akc. ; par. morf.
przejście, chodnik
Źródłosłów: Z śrdn. gmk m. 'das Gehen; Procession: Gang, W eg
gåzaivĕ
adi.
prędki, szybki
Źródłosłów: *дъzivbjb: pol. gziwy 'gżący się, skłonny do gżenia się’. — Derywat od czasownika gåze 'gzi się (o bydle)’, utworzony za pomocą sufiksu -ai̯ve — *-ivojb. Forma zleksykalizowana,
o czym świadczy zmiana znaczenia z *'ten, który gzi się, gziwy’ na 'prędki, szybki’. Zob. gåze.
Źródłosłów: *дъźe (zamiast *дъźiiъ, por. Lehr-Spławiński, Gram. poł., s. 210—213); poi. gzić się} gżę się 'o niektórych zwierzętach: biegać z bólu spowodowanego ukąszeniami gzów; niespokojnym zachowaniem ujawniać popęd płciowy, zaspokajać popęd płciowy’, wulg. 'o ludziach: swawolić, zbytkować, być w zabawie napastliwym (jak giez); zalecać się, oddawać się miłości zmysłowej’, poi. dawne też gzić (bez się), słi. gzdc 'kłuć, kąsać, bóść’, gzcic są 'gzić się (o bydle)’.
Połab. wyraz nie jest jednak bezpośrednio spokrewniony z poi. i słi., ponieważ *ъ przed pierwotną miękką przeszedłby w e a g przed takim e w ď. Postać gåze świadczy, że wyraz został utworzony od nie zachowanego w zabytkach rzeczow-
mka *gåz *дъгъ, por. poi. giez
gegen
nfl.
naprzeciw
Źródłosłów: Z śrdn. gegen || jegen || hegen 'gegen, entgegen’.
gelgüt'en
n., m., par. akc. ; par. morf.
trznadel
Źródłosłów: Z dn., por. liinebur. gal-gous f. 'Goldammer, eigentlich gelbe Gans', deminutivum gäl-gousch'n 'ts.’ Forma morfologicznie nie przyswojona, por. Polański, MZ, s. 137.
gicix'ĕ
adi.
skąpy, chciwy
Źródłosłów: Z dn., рог. lünebur. gizich 'skąpy, chciwy’.
Źródłosłów: Niejasne. Rost (s. 97, przyp. 26, i słownik, s. 384 s. v.
gluova) uważa za pomyłkę zamiast Glawoat i wyprowadza
z *golvatbjb. Nie wyklucza jednak także możliwości związku z dn. klaben.
glainenă
adi.
gliniany
Źródłosłów: *glinen(oje%), *glinenyjě: w językach słowiańskich występują tu formy z sufiksami *-ĕn-, *-bn-, *-en-, *-jan-, por. poi. gliniany, kasz. gUnany, słi. glinny, dł. glinany, gł. hli- njany, cz. Mineny, sła. Шiпeпý, słe. дiiщп, sch. dawne głinen, cs. głineno, bg. глúнен, ros. глиняный, ukr. глúняний, br. глiняньi.
Źródłosłów: sła, hlupy 'ts.*, słe. glup 'ts.; głuchy', sch. glup głupi , cs. glupb 'ts.', maced. глуп 'ts.', bg. dial. глуп 'ts. , ros. глупый 'ts.', ukr. глýпий 'ts.', por. też pol. miękkotematow^e
głupi.
Zmiana znaczeniowa z 'głupi* na 'młody nastąpiła w języku połab. pod wpływem niem., por. np. śrwn. tump || tumb U tum 'schwach von Sinnen oder Verstände; dumm, thöricht, unbesonnen, einfältig, unklug; unerfahren, jung; ungelehrt; stumm*. Jest to jedna z wielu kalk niem. w połab.
Źródłosłów: *goldovĕnbje, subst. verb. do *goldovĕti: cz. hladovĕti
'głodować, cierpieć głód, być głodnym*.
glådüvnĕ
adi.
biedny
Źródłosłów: *goldovbnbjb: słe. gladǫ̇ven 'Hunger-; heißhungrig , por.
też pol. głodownia 'głodowanie, głodówka’, dł. głodowna
'Hungerleiderheim’. — Derywat przymiotnikowy od czasownika *goldoveti, por. s. v. glådüvenĕ.
glådüvnotă
adi.
biedny
Źródłosłów: *goldovbnat(oje!).): dokładnych odpowiedników w innych językach słowiańskich brak, por. ros. gwar. голодноватый 'trochę głodny’. — Derywat od glåduvnĕ (zob. s. v.), utworzony za pomocą sufiksu -ot- £= *-at-.
Źródłosłów: *golm'ka: poi. główka 'deminutivum od głowa’, por. też główka u rozmaitych roślin, kasz. głóvka 'główka', słi. glóuka 'ts.', dł. głowka 'ts.; górna część rozmaitych roślin i przedmiotów użytkowych', gł. hłowka 'główka lnu, pałka (u lnu)', cz. hlavlca zwykle przenośnie o górnej części rozmaitych roślin, np. o główce kapusty, sła. hUvka 'ts.', słe. glclvka 'der breite Teil des Löffels’, ros. головка 'główka', ukr. голóвка ts. , br. галоỳка ts.'. — Pierwotne deminutivum od glåvə (zob. s. v.) z sufiksem *-ъ-Ы. Nazwa od charakterystycznego kształtu główki, jaką ma len nawinięty na przęślicę,
Źródłosłów: *golvina, *golviny: poi. głowina 'biedna, mała głowa’, kasz. głowina 'ts.’, gł. hłowina 'główka gwoździa; przód okrętu’, cz. hlavina 'front domu; wierzchołek; główka’, sła. hlavina 'przód łodzi’, plur. hlaviny 'ľanovć plevy’, słe. gla- vina 'część od głowy (np. ryby); piasta u koła’, sch. glavina 'wielka głowa, głowisko’, bg. главúна 'piasta, głowa koła, dial. 'pień winorośli’, maced. главина 'piasta, ukr. головúна 'głowina', br. галавiна 'augmentativum od галава. Znaczeniowo por. poi. głowka lnu, dł. lanowa głowka ts., gł. hłowka 'główka lnu'.—Pierwotny derywat od *golva (zob. s.v. glåvə) utworzony za pomocą sufiksu *-ina ( — połab. -ainə).
glåvĕnenă
adi.
dotyczący główki lnu
Źródłosłów: *дoЫштe: dokładnych odpowiedników w mnycl, jw- kaeh słowiańskich brak. - Derywat przymiotnikowy o,1 „Uvainə (zob. s.v.) utworzony za pomocą sutiksu n-, który w tej funkcji był w połabskim szczególnie pioduk- tywny
Źródłosłów: *golva, *golvQ, *na golvę, *<70%: pol. głowa m. in. 'najbardziej ku górze (u ludzi i u niektórych małp) albo ku przodowi (u zwierząt) wysunięta część ciała, zawierająca mozg i narządy zmysłów; rozum; przedmiot podobny do głowy; kierownik, zwierzchnik’, stpol. też 'główna część; początek, zrodło’, w podobnych znaczeniach i w pozostałych językach słowiańskich: kasz. głoVa, słi. gluova, dł. głowa,
gł. Mowa, cz. hlava, sła. hlava, słe. glava, sch. glåva, scs.
glava, bg. глава, maced. глава, ros. голова, ukr. голова, bľ. галавa.
glåvnĕ
adi.
główny, dotyczący głowy
Źródłosłów: *gołvbnbjb: poi. główny 'najważniejszy, podstawowy’, stpol. też 'głowowy, dotyczący głowy’, kasz. głomy 'główny', słi. gldu̯vni 'ts.', dł. głowny 'ts.', gł. hłowny 'ts.; głowowy, odnoszący się do głowy', cz. Ыaшí 'główny', stcz. liłamiy 'dotyczący głowy, głowowy; główny', sła. ldamy 'główny’, słe. glaven 'ts.; głowowy, dotyczący głowy’, sch. glåvan 'główny', scs. (jlavbna (glavmoje mhto 'to xpaviov’ Supr.), bg. главен 'główny; głowowy', maced. главен 'główny, podstawowy', ros. головной 'głowowy, dotyczący głowy', ukr. гoлoвнúй 'główny’, br. галóуны 'ts.' — Derywat przymiotnikowy od glavo (zob. s. v.), utworzony za pomocą sufiksu *-ьп-.
glott'ĕ
adi.
gładki, ładny
Źródłosłów: *
glovo
n., f., par. akc. ; par. morf.
wiara
Źródłosłów: Z dn., por. śrdn. love m. 'wiara, ufność , stsas. gdobo m.
'ts.', llinebur. gloub’n m. 'ts.', westfal. glowe m. ts.
Źródłosłów: *gnĕzde se zamiast *gnězdi(h) sĕ (por. Lehr-Spławiński,
Gram. poł. s. 210) do *дпЫiй se || sę: w tym samym mniej
więcej znaczeniu poi. gnieździć się, kasz.- gnezfćc są, słi.
gnleztĕc są, dł. gnĕzdziś se, gł. hnhdzic so, cz. dawne hniz-
diti se, dzis. hnizditi, sła, hniezdiť sa, słe. gnezditi, sch. gni-
jĕzditi se, scs. gnezditi sę, bg. гнездя се, maced. гнезди се,
ros. гнездиться, ukr. гнiздúтися, br. гняздзiгща. — Denomi-
nativum od *gnfado, por. gnozdĕ.
Źródłosłów: *gnete(U) do *gnesti: w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. gnieść, kasz. gnesc, słi. gnlesc, cz. hnisti, sła.
hniesť, słe. gnesU, sch. gnjesti, scs. gnesü, bg. гнета, maced. гнете, ros. гнестщ br. гнéсцi i гнясцi.
Źródłosłów: *gadika, *gadici: poi. (zwłaszcza dial.) gadzik 'motyw zdobniczy w postaci zwierząt, wyszywany na ubraniach góralskich i stosowany w rzeźbie’, gł. hadzik 'wężyk, mały wąż’, sła. hadik i hddik 'ts.', por. też cz. hådek 'ts.’
Źródłosłów: *дoгāъ, *gadbjbjb gorch, *perch догđътъ (zamiast *gordomb), *na gonU: poi. grod 'miejsce obwarowane, zamek, miasto', kasz. gard 'ts.', dł. grod 'gród, zamek, pałac', gł. hrod 'ts.'f cz. h rad 'ts.’, sła. lirad 'ts.’, słe. gråd 'ts.; miasto', sch. grad 'locus munitus, arx, urbs, civitas, munimentum, aedificatio', scs. дгaāъ 'miasto; zamek, gród; ogród, sad', bg. град 'miasto’, lud. fgród, twierdza', maced. град 'miasto', poet. 'gród, twierdza', ros. город 'miasto, gród', ukr. город 'ts.’, br. город 'miasto’.
gordaistĕ
n., n., par. akc. ; par. morf.
gród, zamek, grodzisko
Źródłosłów: *gordiSöe: pol. grodziszcze 'ogromny gród; plac grodowy; plac, na którym stał gród; ruiny zamku', dł. дгоШо 'die Erdschanze, Schanze; die Burg, die Burgstätte; der Stall, die Hürde', gł. ШđШo 'grodzisko, grodziszcze, horodyszcze, szaniec, warownia', cz. hradiśtS przestarz. mniejszy gio ,twierdza', częściej 'miejsce, gdzie stał grod, m ejs , gdzie stoi gród', sła. hradiśte 'miejsce, gdzie stal giod, plac dokoła grodu’, słe. gradiUe 'die Burgstätte, der Ort, wo ein Schloss gestanden hat; die Ringmauer, der Schlosswall; eine mit Pfählen eingefriedete Stätte’, sch. дгàđШе miejsce, gdzie stał gród’, bg. градúще 'ruiny miasta, ruiny twierdzy , ros. городúще 'miejsce, gdzie stał gród, gdzie stała twierdza, ruiny twierdzy’, także augmentativum do гóрoд 'miasto’, ukr. городúiце 'miejsce, gdzie stał gród’, br. гарадзíщa ts. , także augmentativum do гóрад 'miasto’. Derywat od gordъ (zob. s. v. gord) utworzony za pomocą sufiksu -išče (z=tpołab. -ai̯stĕ) występującego w językach słowiańskich głównie w funkcji tworzenia augmentatiwów i nominów loci.
Źródłosłów: *gorniti, *gomję, gorneh (zamiast *дoгтšь, zob. Lehr-
Splawiński, Gram. poł., s. 212-215), »доте(zamiast дог- пiи, zob. Lehr-Splawiński, 1. c.), *gornih, *догщI}ь]ь. dokładne odpowiedniki tylko w językach łużyckich, por. d. дгопié 'mówić, powiadać, nazywać, nabywać si«, gł. d a.
bronić 'ts.', por. ponadto cz. hmna, częściej w pi k, any 'dzwonienie za zmarłego po południu w dniach między zgonem a pogrzebem’, słe. grim 'wiersz', scs. gram Formel,
Vers'.
Źródłosłów: *дргъкъ: pol. garnek 'naczynie z gliny lub metalu (służące zwykle do gotowania)’, w tym samym mniej więcej znaczeniu kasz. gark, gronk (chyba hiperpoprawne z dawnego garnk), dł. gjarnyk, gł. hornyk, cz. hrnek, por. też sła. Tьгпìeс, słe. grnec, sch. grnac, bg. гьрнé, ros. горшoк, ukr. горнецъ, br. гаршчôк. — Pierwotne deminutivum od nie zaświadczonego w języku połab. *дгпъ, utworzone za pomocą sufiksu *-ъЫ (=i połab. -ək), por. bez sufiksu ros. горн 'palenisko, ognisko, piec hutniczy’, ukr. горн || гóрен || гóрно 'palenisko, ognisko, piec garncarski’, strus. дыпъ || догпъ (pod wpływem cerkiewnego też pisane дгъпъ) 'kocioł’.
Źródłosłów: *ддśъЫ, *gęsiky: pol. gąska 'deminutivum od gęś, mała
gęś', dial. też 'rodzaj ciasta, ciastko, ptaszek albo gwiazdka
z ciasta', kasz. gęska 'gąska', słi. gfyska 'ts.', dł. guska
'bułka', gł. huska 'ts.; mały bochenek chleba', cz. houska
'bułka', sła. huska 'gąska', słe. gǫ̇ska 'ts.', sch. guska 'ts.’,
także duża podłużna bułka’, bg. гiска 'ts.’, maced. гуска 'ts.’, ukr. гуска 'ts.’
Derywat deminutywny od gǫ̇s 'gęś’ utworzony za pomocą sufiksu -kə. Znaczenie 'ciasto, ciastko, bułka’ w połabskim, polskim gwarowym, dolnołużyckim, górnołużyckim, czeskim i serbsko-chorwackim rozwinęło się od kształtu pieczywa,
gųstă
adi.
gęsty
Źródłosłów: yęsloje: w tym samym mniej więcej znaczeniu poi gęsty, kasz. gąstt, sh. gąstt, dł. gusty, g}. ìтЛу, CZ.
sła. husty, słe. gijst, sch. gilst, bg. гъст, maced. густ, ros густóв, ukr. густúй, br. густы.
Źródłosłów: *gęsbjarjb: (obok *gęsarjb): w innych językach słowiańskich wyraz ten znaczy 'gęsiarz, pastuch gęsi', por. poi. gęsiarz, słi. gtysor, dł. gusar, gł. husar, cz. husar, sła. husiar, słe. gosår, stsch. gusar, bg. гъсáр. W języku połabskim nastąpiła tu najprawdopodobniej zmiana znaczeniowa pod wpływem pokrewnego *ддśeгъ, por. poi. gąsior, cz. houser, bg. гъсер.
Źródłosłów: *gruśy, *gruśbvy do ps. *gruśa || *ìсiиšū, denim, gvu- śbka II *kmśbka: poi. grusza, gruszka 'drzewo z rodziny jabłkowatych (Pirus), jego owoc’, kasz. hreśa 'grusza (drzewo)’, słi. krdśkå 'ts.; gruszka (owoc)’, dł. Ыušа 'ts.% gł. kruśej i kruśwa 'gruszka', cz. /miśka 'ts.', sła. hruślca 'gruszka (owoc i drzewo)', słe. krfiśka ts. , scli. loüśka ts. , bg. крýша 'ts.’, maced. крýша 'ts.’, ros. груша 'ts.', ukr. груша 'ts.', br. груша 'ts.9 — W języku połabskim wyraz ten został zaliczony do deklinacji kontynuującej pierwotne tematy na *-ü-, która tu była dość produktywna
gramăt
v., inf., par. akc. ; par. morf.
grzmieć
Źródłosłów: *grbmĕti, *grbme (zamiast *gnmiU, zob. Lehr-Spławiński, Gram, poł., s. 212), *gnmĕlo: w tym samym znaczeniu pol. grzmieć, kasz. gremjĕc, słi. gfmjlec, cz. Mmĕti || hrmiti, sła. hrmicť, słe. grmśti, sch. grmjeti, scs. grbmĕti, ros. греметь, ukr. гримiти, br. грымéць, por. też dł. grimaś, gł. hrimac, bg. гръмнува.
Źródłosłów: *grukb, *дгuоi, *и dtvoχb grukbi zapewne z prasłowiańskiego *дгиSa\\ *k™śa w wyniku kontammacji z bmkj baik 'buk' *= Чикъ. W innych językach słowiańskich w tej
postaci nie spotykane. Por. też grau̯såi.
Źródłosłów: *grbbbto z ps. *χrbbbtb II *χribbU: w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. grzbiet, stpol. i dial. chrzyMet, ehrzbiet,
chrzept, kasz. krept, słi. kriept, dł. Mebjat, dial. chrebjat, chribet, gł. chribjet, cz. met, dial. hribet, stcz. chrbet, chribet, sła. chrbat, dial. chribet, słe. hrbĕt, sch. hrbat, scs. упЫъ, χribbU, bg. хрéбет, ros. хребет, ukr. хребéт, br. хрыбéт.
Nagłosowe g- w połabskim, polskim, i czeskim powstało na skutek udźwięcznienia w sąsiedztwie sonornej,
Źródłosłów: *grĕji-sĕ do *gråi-sĕ: w tym samym mniej więcej znaczeniu poi. grzać się, kasz. groc są, słi. grdu̯c są, dł. дгёś se, gł. hrĕć so, cz. hrati se, sła. hriat' sa, słe. greti se, sch. grijatise, scs. greti sę, bg. грêя ce, maced. грее ce, ros. греться, ukr. грíтися, br. грэцца.
Źródłosłów: *дгađъ: w tym samym znaczeniu poi. grad, kasz. gród, sh. ar&ud, dl. grad, gl. brad, stcz. hrad, sła. hrad\\ hråd, słe. дгáđ, sch. gråd, scs. дгađъ, bg. град, maced. град, ros. гра ,
ukr. град, br. град.
Źródłosłów: gręda. poi. grzęda pas ziemi uprawnej w ogrodzie lub na polu odgraniczony rowkami’, dł. дгЫа 'das Gartenbeet’, słe. дгeāа 'ts.’, sch. greda 'grzęda, zagon’, ros. гряда 'ts.’,